U jo'Rayev, R. F a r m o n o V, s h. E r g a s h e V

Afrikaning bo'lib olinishi. Bitmas-tuganmas boyliklarga ega bo 'lgan 
Afrika Yevropaning buyuk davlatlari e'tiborini tortmay qolmas edi. Yevropa 
davlatlarining bosqinchihgi Afrika xalqlari hayotini keskin о 'zgartirib yubordi. 
An' anaviy savdo aloqalari uzildi. Mahalliy ishlab chiqarish vayron bo 'ldi. 
Qui savdosi uchun odam ovlash XIX asming o'rtalarigacha davom etdi. 
Buning natijasi о 'laroq, qit' adan millionlab kishilar ovlanib sotib yuborildi. 
Portugaliya mustamlakalari bo 'lgan Angola va Mozambik eng muhim qui 
savdosi bazalari edi. 
X I X asrning 70- yillaridan boshlab qit'aning ichkari qismini  h a m 
mustamlakaga aylantirish boshlandi. ХГХ asr oxiriga kelib qit' a hududining 
90 foizi mustamlakachilar qo'liga o'tdi. Faqat ikki davlat - Liberiya va 
Efiopiyagina o'z mustaqilligini saqlab qola oldi, xolos. 
Liberiya.  X o ' s h , Afrikada mustaqil Liberiya davlati qay tariqa 
tashkil topgan edi? Uning tashkil topishi  A Q S H d a qulchilikka qarshi 
kurash bilan bog 'liqdir. 1816- yilda  A Q S H d a erkinlikka erishgan qora 
tanli qullami Afrikagajoylashtirishharakati boshlandi. Natijada, 1821-
yilda Gvineya qirg'oqlarida 13 ming  k m
2
 yer maydoni sotib olindi. U 
yerda Monroviya (AQSH Prezidenti Monro nomidan olingan) manzilgohi 
tashkil etildi va Amerikaning sobiq qui negrlaridan bir qismi bu yerga 
joylashtirildi. Joylashib olgan sobiq qui negrlar manzilgoh hududini 
tobora kengaytirib bordilar. 1847- yilda esa Liberiya (erkin) davlati 
tuzilganligini e'lon qildilar. 
O'z davlatlarida G'arbiy Yevropa va Shimoliy Amerikaning ilg'or 
andazalaridagi tartib-qoidalami joriy etdilar. Mamlakat konstitutsiyasi bar­
cha fuqarolarning qonun oldida tengligini, yashash, erkinlik, xavfsizlik va 
baxt har bir fuqaro huquqi ekanligini e'lon qildi. Ayni paytda xalq 
140 

---

hoMmiyatning manbai ekanligi, e'tiqoderkinligi, matbuotva so'z erkinligi, 
sudning mustaqilligi tamoyillari  h a m belgilab qo 'yildi. Liberiya Buyuk 
Britaniya va Fransiya о 'rtasidagi raqobat munosabatlaridan ustalik bilan 
foydalanib, o'z mustaqilUgini saqlab qola oldi. 
Efiopiya. ХГХ asrda  h a m Efiopiyada o'rta asr munosabatlari  h u k m 
surardi. U bir necha knyazliklar birikmasidan iborat davlat edi. Ularning 
har biri о 'z  q o ' shiniga ega bo 'lgan. Bu knyazliklar nomigagina markaziy 
h o k i m i y a t n i  t a n olganlar.  Y e v r o p a  d a v l a t l a r i ana shu  o m i l d a n 
foydalanishga uringanlar. Mamlakatni chet ellik dushmanlar bosib olish 
xavfi tobora kuchayib bordi. 
Shunday bir sharoitda Efiopiya siyosiy tarixi maydonida kichik yer 
e g a s i n i n g  o ' g ' l i  K a s a p a y d o  b o ' l d i . U Efiopiyani  y a g o n a davlatga 
birlashtirdi va 1855- yilda o'zini imperator deb  e ' l o n qildi. U yaxshi 
harbiy  t a y y o r g a r l i k k o ' r g a n  q o ' s h i n tuza oldi. Yirik feodallarni  o ' z 
qurolli kuchlariga ega  b o ' l i s h huquqidan  m a h r u m etdi.  M a m l a k a t d a 
iqtisodiyotni ко 'tarishga qaratilgan qator islohotlar о 'tkazdi. Imperator 
har bir fuqaroni o'zlari oldin shug'ullangan mehnat faoliyatini davom 
ettirishga chaqirdi. 
Biroq uning islohotlari yirik feodallar va cherkovning qarshiligiga uchradi. 
Buyuk Britoiiyaning aralashuvi bilan 1867- yilda Kasa holdmiyati ag 'darildi. 
Biroq Buyuk Britaniya Efiopiyada mustahkamlanib ola olmadi. Efiopiya 
xalqining о 'zgalarga qaram bo 'lmaslik yo 'lidagi irodasi Buyuk Britoiiyaning 
harakatlarini yo 'qqa chiqardi. Shu tariqa Efiopiya  h a m о 'z mustaqilligini 
saqlab qoldi.