Toshkent moliyainstituti n. Atayeva, F. Rasulova, M. Salayeva, S. Hasanov

«U (davlat boshlii)  o ‘zidagi butun kamchiliklarni tugatishi kerak,  toki 

birorta  dog‘  qolmasin.  Shundagina  u  boshqalarda  yaxshi  sifatlar 

tarbiyalay olishi mumkin».

Ibn  Sino «Risolatu tadbiri manzib  asarida oila va  nikoh masalalari 

to‘g‘risida ham huquqiy  nuqtayi  nazardan qimmatli  fikrlar bayon etadi.

258

---

«Oila qurish va uni  mustahkamlash uchun, ~ deydi  ibn  Sino, -  maium 

darajada  moddiy  ne’matlarga  ega  boiishi  kerak.  Bu  moddiy  ne’matlar 

halol  mehnat  bilan  topilgan  boiishi  shart».  Er-xotin  o6rtasidagi  nikoh 

o6zaro  hurmat  va  chinakam  sevgiga  asoslanmogi  lozim,  deydi.  Shu 

munosabat  bilan  u  erkak  oila  boshlig6i?  oilaning  barcha  talablarini 

qondirish  esa  uning  burchi  ekanligini  ta’kidlab,  erkak  kishi  oldiga 

quyidagi  talablami  qo6yadi:  1)  er  shunday  bo ‘lishi  kerakki,  uni  xotini 

hamisha hurmat qilsin;  2)  u dinga  e ’tiqod qilsin  va  vijdonli bo‘Isin;  3) 

xotiniga nima va ’da bersa,  albatta uni bajarsin.

Shuningdek,  ibn Sino ayol esa erkakning eng munosib umr y o ‘ldoshi 

va  bola  tarbiyasida  ham,  oiladagi  boshqa  ishlarda  ham  erining  eng 

yaqin yordamchisi va merosxo ‘ri ekanligini ta ’kidlab,  xotinlar quyidagi 

xususiyatlarga  ega  bo ‘lishi  kerakligini  uqtiradi:  1)  xotin  kishi  bilimli 

bo ‘Isin;  2)  dinga  e ’tiqodli  bo ‘Isin;  3)  uyatchan,  sharm-hayoli;  4) 

tabiatan jasur  va sabr-toqatli;  5)  o ‘z  erini qattiq  sevishi;  6)  tuglsh  va 

bola  tarbiyasi  haqida  o ‘ylashi;  7)  ezma  bo ‘Imasligi;  8)  o ‘z  eriga 

bo‘ysunishi;  9)  to ‘g ‘riso‘z,  kamtar  va farosatli  bo  lishi  kerak;  10)  u 

hech vaqt o ‘z sha ’niga dog‘ tushirmasin;  11) eri bilan ehtiyotkor bo‘lib, 

uning hurmatini joyiga qo ‘yib muomala qilishi shart;  12)  u o ‘z vazifasi 

va  burchini yaxshi  bilsin;  13)  xotin  ro(zg ‘ordagi  narsalardan  to‘g ‘ri, 

tejamkorlik  bilan  foydalana  bilsin;  14)  u  o ‘z  xulq-atvori  va  yaxshi 

fazilatlari bilan eridagi kamchiliklami y o ‘qotishi kerak.

Shu  tariqa  ibn  Sino  er-xotin  zimmasiga  o6ta  murakkab  va  hayotiy 

vazifalami  yuklaydi.  Ayniqsa,  oila  boshligi  oldiga  katta  talablami 

qo6yadi.  Agar  oila  boshligi  tajribasizlik,  no6noqlik  qilsa,  u  oila 

a’zolarini  yaxshi  tarbiyalay  olmaydi  va  oqibatda  yomon  natija  kelib 

chiqishi mumkin.  «Oiladagi yomon tarbiya, -  deb uqtiradi olim, -  faqat 

shu  oilaning  o6zigagina  salbiy  ta’sir  qilib  qolma$dan,  balki  boshqa 

oilalarga ham salbiy ta’sir qilishi mumkin»,

Ibn  Sino  ko6rsatadiki,  shart-sharoitning  qanday  boiishidan  qafi 

nazar, bola tarbiyasi ota-onalaming asosiy burchi va vazifasidir. Ota-ona 

davlat boshligimi yoki jamiyatning bir fuqarosimi,  unisidan qati  nazar 

bola tarbiyasi  masalasida ularga bir xil talab qo6yiladi.  Davlat boshligi 

va  boshqa  katta  mansabli  kishilar  ham  oila  tarbiyasi  masalasida 

boshqalarga  o6mak  ko6rsatishi  kerak.  Shuning  uchun  ham  ibn  Sino 

oddiy  xalq oilani boshqarishda ham,  bolalami tarbiyalashda ham davlat 

boshlig6idan  namuna  olishi  kerak.  Davlat  boshlig6ining  eng  yaxshi 

fazilatlariga  ega  bo6lishini  talab  qiladi,  uni  xushmuomalali,  adolatli  va 

oilaparvar bo6 lishga chaqiradi.

---

Ibn  Sino  shuni  ham  alohida  uqtiradiki,  oila  a’zolarining  hammasi 

o‘z  kuchi  va  qobiliyatiga  qarab  ijtimoiy-foydali  mehnatning  biror  turi 

bilan  shug‘ullanishi  zarur,  biror kishi  sababsiz  bekor yurmasin:  «Kishi 

boshqa kishilaming ehtiyojini qondirish uchun yashaydi,  mehnat qiladi, 

o‘z  navbatida  boshqalar  ham  xuddi  shunday.  Birov  ko‘chat  o‘tqazadi, 

birov  oziq-ovqat tayyorlaydi,  birov kiyim-kechak va boshqa birov yana 

boshqa xil, ko‘pchilik uchun zarur bo‘lgan yumushni bajaradi.  Shunday 

qilib, jamiyatda  har bir kishi jamiyat  a’zolari  uchun  foyda  keltiradigan 

ish bilan mashg‘ul bo‘ladi...».

Ibn  Sinoning  ta’kidlashicha,  mehnatsiz  hayot  kechirish  oqibatida 

jamiyatga ham moddiy, ham ma’naviy zarar yetkaziladi. Shu bois ham u 

uqtiradiki:  «Biz  amaldorlar,  o‘ziga  tinch  oila  farzandlarining 

ozmunchasini uchratmadikki,  ular ota boyligi, davlatiga mag‘rur bo‘lib, 

bir  kasb-korni  o‘zlashtirishga  kirishgan  bo‘lsin  va  shu  yo‘sinda  o‘z 

ma’naviy takomiliga erishgan bo‘lsin».

Ayni  choqda  ibn  Sino  bekorchilik-o‘g‘irlik,  qimorbozlik, 

ichkilikbozlik,  giyohvandlik,  fohishalikni  keltirib  chiqaradi,  degan 

xulosaga  keladi.  Ayniqsa,  u  ichkilikbozlikning  zarari  haqida  to‘xtalib, 

bu barcha yomonliklar va jinoyatlaming sababchisidir, deydi: