Toshkent moliyainstituti n. Atayeva, F. Rasulova, M. Salayeva, S. Hasanov

1 0 ‘zbek pedagogikasi antologiyasi. -T.: « 0 ‘qituvchi»,  186-189-betlar.

274

---

boshi  til»  maqolida  esa  xushxulqlikning  talablaridan  biri-odobning 

boshi  til  ekanligi,  shirinso‘z  kishi  martabaga  ega boiadi  va kamolotga 

erishadi,  degan  ma’no  yotadi.  «Ho‘kizning  ortingi  oyog‘i  bolguncha, 

buzoqning  boshi  bo ‘Igan  yaxshiroq»  maqolida 

mustaqillikning 

bo‘ysunishdan,  mutelikdan  afzalligi  ifodalangan.  Xalq  orasida  «Ilon 

o ‘zining  egriligini  bilmay  tuyaning  boynini  egri  deydi»  maqoli 

qoilanilgan.  Inson  zini  ayab,  yaxshi  yeb-ichsa,  tez  qarimasligi 

«Maishatlik  odam  tez  qarimas»  maqolida  ifodalangan.  «Alp  chirikda, 

bilga  tirikda  -botir  jangda-  dono  majlisda  sanaladi»  maqolida  esa 

insonning  qanday  fei-atvorli  kishi  ekanligi  uning jasorati  va  oqilligiga 

bogiiq  ekanligi  ifodalangan.  «Yuziga  qarama,  odam  tila-yuziga 

qarama, fazilatini  (ilmini,  axloqiy)  ista  (tila)»  maqolida  insonga  xulq- 

odobi, bilimiga qarab baho berilishi bayon etilgan.

Ishda shoshma-shosharlikka y o i qo‘ymaslik «Shoshgan kishi uyiga 

yeta  olmaydi»  insonning  kasb-hunar  va  xulq-odobiga  ega  boiishi 

«Erdamsizdan qurtchertilur — hunari va odobibo‘Imagan kishidan baxt 

va davlat ketadi» kabi maqollarda talqin etiladi.

«Kichikda  qatig‘lansa  ulg(adu  sevinur»  maqolida  ilm-hunami 

yoshlikdan egallash zamrligi ham ifodalangan. Chunki inson yoshlikdan 

tirishib mehnat qilsa katta boiganda uning rohatini ko6radi, albatta.

Shuningdek, maqollarda yomonlik qilgan kishining o6ziga yomonlik 

qaytishi  mumkinligi  ham  «Ko ‘kka  suzsa,  yuzga  tushun-osmonga 

tupurgan kishining tupugi o (zining yuziga tushadi» qabilida ifodalangan.

Xulosa  qilib  aytganda,  Mahmud  Qoshg6ariyning  «Devonu  luatit 

turk»  asaridagi  she’riy  parchalar,  maqollar  ezgulikni  targib  qilgan, 

insonning kamolga yetishiga katta ta’sir etgan.1

XI 

asming  buyuk  mutafakkiri  Yusuf Xos  Hojib  (taxminan  1019- 

yilda  tugilgan,  vafot  etgan  sanasi  (?))  «Qutadg(u  bilig»  («Sodatga 

eltuvchi  bilim»)  dostonini  Balosog6unda  yoza  boshlab,  uni  Qashqarda 

yozib 

tugatdi 

Qoraxoniy 

hukmdorlaridan 

bo6lgan 

Tavg6ach 

Bug6roxonga  doston  muallifini 

taqdirlab,  unga 

«Xos  Hojib» 

(mukarram,  eshik  og(asi)  unvonini  berdi.  Shunda  keyin  u  Yusuf Xos 

Hojib nomi bilan shuhrat qozondi.2

Yusuf  Xos  Hojibning  «Qutadg6u  bilig»  dostonida  ilm-ma’rifat, 

odob-axloq,  davlatni  boshqarish  yo6l-yo6riqlari,  turkiy  halqlaming 

milliy-ma’naviy  qadriyatlari  haqidagi  keng  qamrovli  pedagogik