bilishga erishganligini, o‘n uch yoshida avvalgi yetti yoshdagiga
nisbatan o ‘z irodasini, nafsini qo ‘Iga olishi yanada mustahkamlanishini,
nafs, irodani yaxshilash uchun yuz ming to ‘rtlik chora, tadbir ko ‘rish
ilojlari bor ekanligini, inson yerda, tuproqdek sabr-toqatli, chidamli
bo‘lib shakllanib borishini qayd qiladi. 0 ‘n to‘rt yoshga to ‘lganda
odamda ilgarigi to ‘qqiz yoshidagiga taqqoslanganda kamtarlik yanada
takomillashib takabburlikdan butunlay yiroqlashish o ‘rin olishi
zarurligini, o ‘n besh, o ‘n olti yoshida haqiqiy tasawufga xos yetuk
inson odam bo‘lish sifati shakllanishi, takomillashgan el farzandi
bo‘lishini ta’kidlaydi.
Bizning fikrimizcha, o6n olti yosh mutafakkir tomonidan tasavvuf
ilmiga kirishish uchun shakllanib tarbiyalash davri deb hisoblangan. Ana
shu yoshga kirganga qadar har bir mosmin farzand haqiqiy Xudo sevgan
yetuk fazilatli, axloq-odobga ega boiib voyaga yetishi lozim. Shu yosh
davr bosqichlaridan sifatli o‘tgan yoshlargina tasawufga kirib, xol
ilmiga, avliyolik bilan shug‘ullanishga y o i olsa boidi deb hisoblangan.
Ta’kidlab oiganimizdek, o‘n olti yoshning balog6atga yetish davri
ekanligini aytish bilan birgalikda shoir yoshlar uchun ilm o‘rganishni
vazifa qilib yetti yoshdan yigirma yoshgacha ilm izlanib, ustoz
xizmatida boiishi, sng ilmni mustaqilrganish kerakligini, ilm-
ma’rifat Xudoni tanishga erishtirishini, ilm bilan tajriba bogiiq
boiishini, ilm va yaxshi xulqning ikki dunyoda ham kerakligini
tushunishga alohida ahamiyat qaratdi.
Xoja Ahmad Yassaviyning Xudoning quli boiish uchun yaxshi
fazilatlami egallash kerakligini nasihat qilishi, insonning joni, tani pok
boiib yashash ichki dunyosini yorugiik nuri bilan toidirishi, o‘z-o‘zini
tuta bilishi, olam sirining hammasi Allohga ayon ekanligi, bilmaydi,
hech kim ko‘rib turgani yo‘q, deb yomon ish qilmasligi kerakligini,
Xudoni o‘ylaganlar xalqni o6ylashi kerak, xalq Xudoning bandasi deb
hisoblanishi Xudoning diydoriga oshiq boiishi odamiylik nishoni,
mezoni hisoblanishi, Xudoga ishonch — bu odamning o‘ziga ishonch
ekanini, ishonch odam ruhiga tayanch, madat boiishini, inson o6z
gunohini tiriklikda yuvishi kerakligini, dunyoni, Xudoni bilish, tanish
insondagi aql zehniga bogiiq deb o‘rgatishlari, ayniqsa, diqqatga
sazovordir. Shuningdek, u insonning yaxshi ishlari, odobni o‘zlashtirishi
ustozsiz amalga oshmaydi, ustoz yoshlami yaxshi kunga erishtiruvchi,
deb hisoblab, savodsiz ustozlami tanqid ostiga oldi. Shuningdek, u
badiiy so‘zning, musiqaning yoshlami nafosat tarbiyasidagi xizmati
katta, so‘z-suhbat jon ozigi ekanligini tushuntiradi. Odamning boyligi
157
emas, uning yaxshi ishlari5 ,ilmi do4zaxdan qutqaradi, taqdirga tan berib,
har bir narsaning oichamini bilish zarur. Barcha yomon ishning asosida
dunyoparastlik, ochko‘zlik bor, molu dunyo yigish uchun Xudoni,
podshoni ayblaydilar, aksincha Xudoga qulluq qilib, pokiza yashash
kerak, degan fikrlami bayon qrfadi.
Insonning o4zini-oszi jilovlashi, o4z irodasini egallashi, shayton,
ya’ni boshqa yomon ta’sirlarga berilmasligi uning tushunchasiga, ushbu
tushunchadan kelib chiqadigan ixlos, qiziqishiga bogiiq, deb
hisoblanadi:
Boshim berib, belim bogiab, qilsam ixlos,
Nafsi shayton changalidan boisam xolos,
Jon berarda madad qilsaa Xizr, Ilyos,
Gavs-uI-Giyos xatmi, «Yosin» qilarmukan.1
Kocrinib turibdiki, inson ixlosi shaytondan, albatta, xolos qiladi,
shunday boisa ham uni vafotidan so‘ng, Yosin
0‘qilarmikin, deb
shubha tugilishi inson shakllanishi jarayonida haq va haqiqat g6oyasi,
ruhiy farog‘at hissi uning ahlida tafakkur mulkiga aylanib, ijodga intilish
-olamni oi*ganish, o6zi uchun qulayliklar yaratish taiimoti har bir shaxs
ko6nglida zohir topadi va rivojlanadi. Bu taiimotning qirralari xilma-xil,
chunki insonni qurshab turgan ijtimoiy muhit, uning
taiimotini
rivojlanish asosi hisoblanadi.
Shuning uchun ham Ahmad Yassaviy yashab ijod qilgan davrda
mavjud boigan turli siyosiy g6oyalarning hammasi ham uning ijodida
aks etgan, degan fikrni tasdiqlay olmaydi. Inson shaxsining omillari
sifatida juda chuqur falsafiy
tizimlarni Ahmad Yassaviy ijodidan
axtarish suniylikni keltirib chiqaradi. Demak, inson shaxsini
shakllantirish omillarini Ahmad Yassaviydan axtaradigan boisak,
avvalo uning o6zini kurashchi bir inson sifatida qarab, hikmatlari orqali
fikrni tasdiqlash lozim. Chunki uning asarlari quruq natijalar yigindisi,
tasawuf va shariat haqidagi o6zicha qarashlar, mulohazalar bayoni
bo6lib qolmasdan, balki insonni barkamol shaxs bo6lib yetishishdagi
yomonlikka shariat, ezgulikni himoya etuvchi, insonni shaxs deb
ifodalovchi nasihatgo4y zarbali satrlardir:
Dunyo uchun g‘am yema, haqdin o6zgani dema,
Kishi molini yema, sirot o‘zra tutaro.2
Do'stlaringiz bilan baham: 
