Toshkent moliyainstituti n. Atayeva, F. Rasulova, M. Salayeva, S. Hasanov

1 Mlnomava. Tasawuf taraqatida barkamol inson tarbiyasi.// Uzluksiz talim, 2007-yil 4-son, 65-bet.

153

---

nazarini,  qarashlarini  Qur’onning 

bir  necha  surasiga  yozgan 

sharhlaridan bemalol his qilish mumkin.

Ikkinchidan,  Ibn  Sino  faylasuf va  pedagog,  psixolog,  pirovardida, 

albatta aql kuchiga ishonsa-da, ammo hayotga orifona ko6z bilan qaraydi 

hamda  nozik  insoniy  hissiyotlarga  ega.  Mana  shularning  barchasi  fikr 

va aql  kuchidan  foydalanish,  nozik hissiyotlar va muhabbatga to ia  qalb 

egasi  boimish  haqiqiy  Islom taiimoti  parvarish  etgan  mhining  o‘ziga 

xos  xususiyatlaridir.  Shuning  uchun  ham  Ibn  Sino  vujudida  Allohga 

muhabbat,  qudrat  va  poklik  mavj  uradi.  U  ma’naviy  va  ilohiy  ishqni 

inson  ruhining  eng  oliy  koiinishi  deb  biladi  va  Tangri  tomonidan 

yaratilgan butun borliqni -  olamni  sevadi,  olam va uning yaratuvchisiga 

oshiq.

Ibn  Sino  irfoniy  masalaga  bagishlagan  asarlaridan  biri  «Risolatul 

fi-l-ishq»  boiib,  unda  haqiqiy  ishq,  insonning  kamolotga  erishishida 

uning o‘rni haqida bahs yuritilgan.  Allomaning orifona ruhi va zohidona 

turmush  tarzi  yuqorida  eslatilgan  kitobning  «Maqomat  ul  -   orifiym) 

nomini  olgan  zuhd  va  oriflik  haqidagi 

to4qqizinchi  bobini  o6qib, 

shunday xulosaga kelish mumkin.

Uchinchidan,  Ibn  Sinoning  ma’naviyati  va  eiiqodini  islomiy  va 

tasavvufiy  tarbiya  bilan  bogiiqligini  xususiyatlaridan  biri  shuki,  u 

ilohiy -  tasavvufiy muammolarni hal etishda zining oikir aql-zakovati 

va  kuchli  tafakkuri  kuchiga  tayanadi,  ammo  bir  sodiq  va  haqiqiy 

musulmon sifatida Allohdan madad so‘raydi.

To‘rtinchidan,  insof va diyonatlilik ilmini  dastur qilib,  boshqalarni 

pisand qilmaslikdan o‘zini tiyish Ibn Sinoning axloqiy fazilatlaridandir.

Beshinchidan,  ilohiy-falsafiy  ilmlar  sohasida  o6z  davrining 

donishmandi boigan Ibn Sino har bir muammoni albatta ilm va tafakkur 

vositasida yechishga harakat qiladi,  ammo u avliyo-anbiyolarga eiiqodi 

nihoyatda  kuchli  boiganligidan  shariy  ahkomlarni  o6zining  shaxsiy 

tushunchalaridan ustun qo6yadi.

Oltinchidan, 

islom  va  tasavvuf  taiimoti 

nazaridan 

ilm 

o6rganishdan  maqsad  -   Allohni  tanish  (bilish),  nafsni  tiyish,  xalqqa 

xizmat qilish, o6ziga va xalqqa foydali shaxs boiishdan iborat.

Shu bois ham Rasul Akram (s) aytganlar «Ilmning boshi Jabborni 

(Allohni) tanishdir, oxiri esa buyruqni unga tanishtirishdir».

Shuning  uchun  ham  Islom  va  tasavvufning  buyuk  namoyondalari 

ilm  o6rganishni  faqat  dunyo  boyliklari  va  sarmoyalarini  egallash,  uni 

o6z  manfaatlari  yo6lida  foydalanish  deb  bilmaganlar.  Ular  ilmni

154

---

yuksalish,  yuksaltirish  va  ilm  vositasida  xalqqa  foyda  keltirish 

uchungina o6rganganlar.

Buni  Abu  Rayhon  Beruniy  (973-4048)ning  quyidagi  fikrlari  ham 

tasdiqlaydi:  «Ilm dargohiga  kirar ekansan,  qalbing kishini ozdiruvchi 

Ulatlardan,  qotib  qolgan  urf-odatlardan,  hirsdan,  raqobatdan,