Toshkent moliya instituti "bank ishi" kafedrasi "bank ishi"

5-rasm.  O‘zbekiston  Respublikasi  tijorat  banklari  depozit  bazasining  tarkibi 
va dinamikasi
35
, % 
 
 
5-rasm  ma’lumotlaridan  ko‘rinadiki,  tahlil  qilingan  davr  mobaynida  respublikamiz 
tijorat  banklari  depozitlari  umumiy  hajmida  transaksion  depozitlarning  salmog‘i 
yuqorligicha  qoldi.  2015  yilda  ushbu  ko‘rsatkichning  amaldagi  darajasi  58,51  foizni 
tashkil  qildi.  Bu  esa,  respublikamiz  tijorat  banklari  depozit  bazasining  etarli  emasligidan 
dalolat  beradi.  CHunki,  tijorat  banklari  depozit  bazasi  etarli  bo‘lishi  uchun  transaksion 
depozitlarning  brutto  depozitlar  hajmidagi  salmog‘i  30  foizdan  oshmasligi  zarur.  2011-
2015  yillarda  muddatli  depozitlarning  brutto  depozitlar  hajmidagi  salmog‘i  o‘sish 
tendensiyasiga ega bo‘lgan. Ushbu tendensiyaning yuzaga kelishi mazkur davr mobaynida 
transaksion  depozitlarning  brutto  depozitlar  hajmidagi  salmog‘ining  kamayish 
tendensiyasiga ega bo‘lganligi bilan izohlanadi va pirovard natijada respublikamiz tijorat 
banklari  depozit  bazasining  holati  yomonlashayotganligidan  dalolat  beradi.  2011-2015 
yillarda respublikamiz tijorat banklari depozitlari umumiy hajmida jamg‘arma depozitlari 
salmog‘i  kichikligicha  qolgan.  Ushbu  holat  tijorat  banklari  pul  mablag‘larini  jamg‘arma 
depozit  hisobraqamlariga  jalb  qilish  operatsiyalari  rivojlanmaganligidan  dalolat  beradi. 
Ammo  2011-2015  yillarda  mazkur  ko‘rsatkichning  o‘sish  tendensiyasiga  ega  bo‘lganligi 
ijobiy  holat  hisoblanadi.  Muddatli  va  jamg‘arma  depozitlari  xalqaro  bank  amaliyotida 
tijorat banklari resurslarining asosiy qismini tashkil etadi. AQSH va G‘arbiy Evropa tijorat 
banklarida  muddatli  depozitlarning  brutto  depozitlar  hajmidagi  salmog‘i  60  foizdan 
oshadi
36
. 
Rivojlangan  davlatlarning  bank  amaliyotida  aholining  jamg‘arma  depozitlari 
barqaror  resurs  manbai  sifatida  muhim  o‘rin  tutadi.  CHunki  ularning  foiz  stavkalari 
yuridik  shaxslar  muddatli  depozitlarining  foiz  stavkalariga  nisbatan  past.  Buning  ustiga, 
ularning  barqaror  qoldig‘ini  bankda  saqlanish  muddati  yuridik  shaxslarning  muddatli 
depozitlariga nisbatan uzoq. 
                                                           
35
Ўзбекистон Республикаси Марказий банкининг статистик маълумотлари асосида муаллиф томонидан ҳисобланди. 
36
Банковское дело. Под. ред. Лаврушина О.И. – М.: Финансы и статистика, 2004. - С. 88. 

---

153 
 
Moliyaviy  tahlilni  chuqurlashtirish  maqsadida  respublikamizning  yirik  tijorat 
banklaridan  biri  bo‘lgan  Aksiyadorlik-tijorat  “Agrobank”i  depozitlarining  tarkibini  tahlil 
qilamiz.
 
Tijorat banklarning depozit bazasi tarkibini o‘rganishda uni depozit turlari bo‘yicha 
segmentlab  tahlil  qilishga  yondashamiz.  Bunda,  ATB  Agrobank  va  taqqoslanayotgan 
tijorat banklarning depozit resurslarini har-bir depozit turlari (ya’ni talab qilib olinguncha, 
jamg‘arib  boriluvchi  va  muddatli  depozitlar)  bo‘yicha  solishtirib  mavjud  bo‘lgan 
tendensiyalar va tafovut sabablariga xulosalar qilish maqsadga muvofiq bo‘ladi.  
Mazkur tartibda tijorat banklarning depozit bazasini tahlil qilish har bir depozit turi 
yo‘nalishi  bo‘yicha  aniq  ma’lumotlar  to‘plash,  bank  faoliyatida  tutgan  o‘rni  va 
jamg‘arilgan miqdorlarning samaradorlik holatini baholash imkoniyatini beradi.