Toshkent moliya instituti "bank ishi" kafedrasi "bank ishi"

 
2. Tijorat banklarini tugatish va qo‘shishning huquqiy asoslari 
Tijorat  banklari  O‘zbekiston  Respublikasi  Fuqarolik  Kodeksida  ko‘zda  tutilgan 
tartibda  bank  qonunchiligida  belgilangan  xususiyatlarni  hisobga  olgan  holda  tugatiladi. 
Bundan  tashqari,  O‘zbekiston  Respublikasi  Markaziy  bankining  9  noyabr  1998  yildagi 
“Banklarni tugatish tartibi to‘g‘risida” nizomi banklarni tugatish tartibini nazariy asoslari 
keltirilgan. 
Bankni  tugatish  -  boshqa  yuridik  va  jismoniy  shaxslarga  huquqiy  vorislik  tartibida 
huquqlar  va  majburiyatlar  o‘tmagan  holda  bank  faoliyatini  tugatishdir.  O‘zbekiston 
Respublikasidning    “Banklar  va  bank  faoliyati  to‘g‘risida”gi  qonunning  19-moddasiga 
asosan  tijorat  banklari    quyidagi  hollarda  faoliyatini  to‘xtatish  yoki  faoliyatini  tugatish 
mumkin:  
  aksiyadorlar yig‘ilishining qaroriga ko‘ra; 
  Markaziy bank litsenziyani chaqirib olganida; 
  bankrot deb e’lon qilinganida. 
SHuningdek,  O‘zbekiston  Respublikasi  Markaziy  Bankining  1999  yil  11  fevraldagi 
626-sonli  “Banklarni  tugatish  to‘g‘risida”gi  Nizomga  asosan  tijorat  banklari  tugatilishi 
mumkin. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining 2014 yil 19 apreldagi 
“Banklarni  tugatish  to‘g‘risida”gi  Nizomga  o‘zgarishlarni  kiritish  to‘g‘risidagi  Qarori 
Adliya  Vazirligi  tomonidan  2014  yil  12-mayda  626-3  son  bilan  ro‘yhatga  olingan.  Unga 
ko‘ra, Nizomning 1.4. moddasining b punktidagi  Markaziy bank roziligi mavjud bo‘lgan 
holda  aksiyadorlar  yoki  muassislar  umumiy  yig‘ilishining  bankni  ixtiyoriy  ravishda 
tugatish  to‘g‘risidagi  qarori  degan  gapdagi  “roziligi” so‘zi  “ruhsati”  bilan  almashtirilishi 
belgilangan.  SHuningdek,  626-3  o‘zgarishlarga  binoan  Nizomning  2.1  moddasi  Bankni 
ixtiyoriy  ravishda  tugatish  kreditorlar  va  omonatchilar  oldida  majburiyatlar  bajarilishini 
ta’minlash  imkoniyatiga  ega  bO‘lgan  bank  aksiyadorlari  umumiy  yig‘ilishi  tomonidan 
bankni ixtiyoriy ravishda tugatish to‘g‘risida qaror qabul qilingan holda  amalga oshirilishi 
mumkin,  deb  ko‘rsatilgan,  shunga qo‘shimcha  Markaziy  bankning  ruxsati bilan va  2014 
yilning  10  martida    Vazirlar  Mahkamasi  tomonidan  tasdiqlangan  “Bank  tizimi  sohasida 
ruhsat berish jarayoni to‘g‘risida”gi Nizom asosida amalga oshirilishi belgilab berildi. 
Bankni  tugatish  deganda-  boshqa  yuridik  va  jismoniy  shaxslarga  huquqiy  vorislik 
tartibida huquqlar va  majburiyatlar  o‘tmagan  holda bank  faoliyatini tugatish  tushuniladi. 

---

79 
 
Tugatish  jarayonining  maqsadi  bank  omonatchilari  va  kreditorlari  talablarini  tezlik  bilan 
qondirishdan iborat. 
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki boshqaruvi tomonidan 28 mart 1998 yildagi 
tasdiqlangan “Tijorat banklarni qo‘shib yuborish tartibi” №396-sonli Nizomda keltirilgan. 
Nizomga  asosan  banklarni  qo‘shib  yuborish  deganda  ikki  yoki  bir  necha  banklar 
faoliyati to‘xtatilib, ularning huquq va majburiyatlarini berish yo‘li bilan yangi bankning 
tashkil bo‘lishi tushuniladi. 
Tijorat  banklarni  tugatish  va  qo‘shib  olish  sabablari  juda  ko‘p.  Ularning  eng 
asosiylarigaMarkaziy  bank  tomonidan  belgilangan  talablarni  bajara  olmaslikni,  kiritish 
mumkin.  O‘zbekiston  Respublikasi  Markaziy  bankitomonidan  tijorat  banklarining  ustav 
kapitallarini  shakllantirishlari  bo‘yicha  talablar,  iqtisodiy  me’yorlarga  rioya  qilish 
bo‘yicha talablarni belgilab beradi. YUqorida aytib o‘tilganidek, O‘zbekiston Respublikasi 
Markaziy  bankitomonidan  tijorat  banklarining  ustav  kapitallarini  shakllantirishlari 
bo‘yicha  talablar  qo‘yiladi,  bunda  banklar  ustav  kapitalining  minimal  darajasi  belgilab 
beriladi.  Bu  talab  banklarning  Bazel  talablaridan  kelib  chiqib,  bank  barqarorligini 
ta’minlash,  mijozlar  oldidagi  majburiyatlarini  bajarilishini  ta’minlash  uchun  oshirib 
borilmoqda. 
Tijorat  banklari  yangi  tashkil  bo‘layotganlarida  belgilab  berilgan  minimal  ustav 
kapitali  miqdorida  sarmoya  jamg‘arishlari  lozim.  Hozirgi  kunda  minimal  ustav  kapitali 
miqdori  tijorat  banklari  uchun  10.0  milion  evroning  so‘mdagi  ekvivalentida,  chet  el 
kapitali  ishtirokidagi  banklar  uchun  10.0  million  evroda,  xususiy  banklar  uchun  5.0 
million  evroning  so‘mdagi  ekvivalentida  qilib  belgilangan.  Keyinchalik  aksiyalar 
chiqarish yo‘li bilan boshlang‘ich ustav kapitali hajmini oshirish mumkin. 
O‘zbekistonda  faoliyat  yurituvchi  tijorat  banklarining  ishonchli  va  riskdan  holi 
ravishda  faoliyat  yuritishlari  uchun  Markaziy  bank  tomonidan  qo‘llaniladigan  hamda 
belgilangan  tartibda  o‘rnatilgan  turli  iqtisodiy  normativlar  mavjud.  O‘zbekiston 
Respublikasi  Markaziy  bankitomonidan  tijorat  banklarining  iqtisodiy  me’yorlarga  rioya 
qilish bo‘yicha talablarni belgilaydi. 
“O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki to‘g‘risida”gi qonunning  
52  -moddasiga  muvofiq  Markaziy  bank  banklar  uchun  majburiy  bo‘lgan  iqtisodiy 
normativlarni, shu jumladan:
9
 
  kapitalning monandlik koeffitsientini; 
  bir  qarz  oluvchi  yoki  bir-biriga  daxldor  qarz  oluvchilar  guruhiga 
tavakkalchilikning eng ko‘p miqdorini; 
  yirik kredit tavakkalchilik va investitsiyalarning eng ko‘p miqdorini; 
  likvidlilik koeffitsientlarini; 
  aktivlarni  tasniflash  va  baholashga  doir  talablarni,  shuningdek  bunday  tasniflar 
asosida bankning operatsiya xarajatlari jumlasiga kiritiladigan chegirmalardan shubhali va 
harakatsiz qarzlarga qarshi tashkil etiladigan zaxiralarni shakllantirishni; 
  qarzlarga  doir  foizlarni  hisoblab  chiqarish  va  ularni  bank  daromadlari 
hisobvarag‘iga kiritishga doir talablarni; 
                                                           
9
“Ўзбекистон Республикаси Марказий банки тўғрисида”ги қонун. 1995 йил 21 декабрь
 

---

80 
 
  ochiq valyuta mavqei limitlarini belgilaydi. 
Markaziy  bank  iqtisodiy  normativlarning  o‘zgarishi  to‘g‘risida  kamida  bir  oy  oldin 
e’lon  qiladi.  Xususan,  banklardagi  depozitlar  bazasining  yanada  mustahkamlanishi  va 
umumiy  kapitalning  oshirilishi  banklarning  kreditlash  va  investitsiyalash  imkoniyatlarini 
kengaytirib, bank aktivlari hajmining oshishiga imkon bermoqda. 
Bugungi  kunga  kelib  tijorat  banklari  yuqorida  keltirilgan  ko‘rsatkichlar  bo‘yicha 
ma’lum bir o‘rnatilgan talablar asosida faoliyat yuritadilar.  
Kapital etarliligi ko‘rsatkichlari bo‘yicha 3 ta normativ, likvidlilik ko‘rsatkichlari 1 ta 
normativ,  kreditorlar  bilan  bo‘ladigan  operatsiyalar  bo‘yicha  normativlar  3  ta  normativ, 
qimmatli  qog‘ozlar  bilan  operatsiyalar  bo‘yicha  normativlar  belgilab  berilgan. 
Normativlarning maksimal yoki minimal me’yori ko‘rsatilgan.