Toshkent kimyo-texnologiya insituti shahrisabz filiali oziq-ovqat mahsulotlari texnologiyasi va sanoat uzumchiligi fakulteti

-rasm. Shimoliy qutbdagi Ozon tuynugi

Download 4,82 Mb. bet 15/117 Sana 07.03.2022 Hajmi 4,82 Mb. #485988

Bog'liq
УМИДА (2)

Bu sahifa navigatsiya:

• "Issiqxona effekti"

3-rasm. Shimoliy qutbdagi Ozon tuynugi

Tabiatdan ma’lumki, ekologik muvozanatni buzish umuman qiyin emas. Uni qayta tiklash o'lchovsiz darajada qiyinroqdir. Ozonni emiruvchi moddalar barqarordir. Atrof muhitda har xil turdagi freonlar mavjud bo'lib, 75 yildan 100 yilgacha o'zlarining yimiruvchilik xususiyatini saqlab qolishi mumkin.

Shimoliy yarimsharning 30 dan 64 darajagacha bo’lgan shimoliy kengligida 1970 yilda avvaliga kamroq tuynuk paydo bo’lgan va qishda 4 foizga, yozda esa 1 foizga ozon kamayishiga olib kelgan. Antarktidaning yuqorigi qismida ozon qatlamida "tuynuk" topilgan bo’lib, har yil bahorda kattalashib yildan yilga ulkan "tuynukka" aylanmoqda.

Ozon qatlamining yimirilish xronologiyasi jadvalini tuzsak, juda achinarli voqealarni ochib beradi. 1985 yilda ozon qatlamining deyarli yarmi Antarktida ustida g'oyib bo'lgan va "tuynuk" paydo bo'lgan, u ikki yildan so'ng o'n millionlab kvadrat kilometrga tarqalib, Oltinchi qit'a chegaralaridan chiqib ketgan. 1986 yildan buyon ozon qatlami nafaqat sayozlashdi, balki uning yimirilishi keskin oshib, olimlar bashorat qilganidan 2-3 baravar tezroq yimirilib ketdi. 1992 yilda ozon qatlami nafaqat Antarktida, balki sayyoramizning boshqa mintaqalarida ham kamaygan. 1994 yilda G'arbiy va Sharqiy Evropa, Shimoliy Osiyo va Shimoliy Amerika hududlarini egallab olgan ulkan anomaliyalar qayd etilgan.
Biosferada ozon qatlamini yimirilishi haqida gapirganda, uning insoniyat uchun ahamiyati juda katta ekanligini aytish o’rinlidir. Ozon qatlami odamlar va tirik tabiatni quyoshning spektrining qisqa to’lqinli ultrabinafsha nurlaridan himoya qiladi. Sayyoramiz miqyosida ozonning har bir yo'qolgan foizi qo'shimcha 150 minggacha katarakta tufayli ko'rlikni keltirib chiqaradi, 2,6% esa aholida teri saratoni sonini ko'paytiradi. Dunyoning ko'plab mamlakatlari Ozon qatlamini himoya qilish to'g'risidagi Vena konvensiyasini (1985) va Ozon qatlamini yimiradigan moddalar to'g'risidagi Monreal protokolini (1987) amalga oshirish bo'yicha tadbirlarni ishlab chiqmoqdalar va amalga oshirmoqdalar.
Yer yuzasida ozon qatlamini saqlab qolish uchun qanday aniq choralar mavjud? Xalqaro shartnomalarga muvofiq, sanoati rivojlangan mamlakatlar freonlar va tetraftorugerod ishlab chiqarishni butunlay to'xtatishga majburdir.
1999 yildan beri respublikamiz hududida ozonni emiruvchi moddalarni ishlab chiqarish Opbekiston atrof-muhitni muhofaza qilish davlat qo'mitasi tomonidan Monrealning taxminiy stavkalari, muddatlari va boshqa talablaridan kelib chiqqan holda belgilangan kvotalarga muvofiq amalga oshirilmoqda.
Ozon qatlamining yemirilishi sayyoramizda global iqlim o'zgarishini keltirib chiqaradigan omillardan biri "Issiqxona effekti" deb nomlanadi, ushbu hodisaning oqibatlarini bashorat qilish o'ta qiyin. Shunday qilib, ozon qatlami qalinligining 1 foizga pasayishi teri saratoni bilan kasallanishning 4 foizga oshishiga olib keladi. Ultrabinafsha nurlar teri saratoni va qarishini keltirib chiqarishi bilan bir qatorda immunitet tizimini pasaytiradi. Bu esa yuqumli, virusli, parazitar va boshqa kasalliklarning rivojlanishiga olib keladi. Sayyoramizning o'n millionlab aholisi katarakt tufayli ko'rish qobiliyatini to'liq yoki qisman yo'qotgan, bu quyosh nurlanishining ko'payishi natijasida yuzaga keladi.
Ultrabinafsha nurlanishning zararli ta'sirining oshishi ekotizimlar, flora va fauna genofondining degradatsiyasini keltirib chiqaradi, qishloq xo'jaligi ekinlari hosildorligini va dunyo okeanlarining unumdorligini pasaytiradi.
Atmosfera ifloslanish darajasini ortishida chiqindi suvlarni tozalash inshootlarining nosozligi va avtotransportlar sonining tez sur’atda ko'payishidir.
Iqtisodiy zarar havo ifloslanishining muhim oqibatlaridan biridir. Sanoati rivojlangan mamlakatlarda moddiy zarar- yiliga milliard dollarni tashkil etadi.

Download 4,82 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham: