Toshkent kimyo-texnologiya insituti shahrisabz filiali oziq-ovqat mahsulotlari texnologiyasi va sanoat uzumchiligi fakulteti

Atmosfera havosining ifloslantiruvchi asosiy moddalar. Atrof-muhit
va atmosfera havosining ifloslanishining gigienik muammolari

Atmosfera havosining ifloslanishi uchta asosiy manbadan kelib chiqadi: uylarni isitish vaqtida, sanoat va yo'l transporti vositalari orqali.

Atmosfera havosining ifloslantiruvchi moddalar juda xilma-xildir. Havoning sust va faol ifloslantiruvchi moddalari mavjud bo’lib, sust ifloslantiruvchi moddalarga chang va kul kiradi. Toksik xususiyatlarga ega bo'lgan faol ifloslantiruvchi moddalar uglerod hosilalari (karbonat angidrid va uglerod oksidi), oltingugurt, azot oksidi, qo'rg'oshin oksidi, benzpiren va boshqalar.
Atmosfera havosining ifloslanishida sanoat markazlari aholining umumiy kasallanishining 30 foizini tashkil etadi. Mutaxassislarning fikriga ko'ra, atmosferaga chiqadigan chiqindilarning umumiy miqdori 1 km³ ga 360 tonna toksik moddalarni tashkil etadi.
Yoqilg'i yonishi natijasida atmosferaga 20 milliard tonnadan ziyod karbonat angidrid va 700 million tonnadan ortiq boshqa bug' va gazsimon birikmalar va zarracha tarqaladi.
Dunyo avtomobil parki atmosferaga yiliga 500 million tonnadan ortiq yoqilg'ini iste'mol qilar ekan, kanserogen, mutagen, embriotoksik ta'sirga ega bo'lgan qariyb 200 million tonna zararli moddalar chiqaradi. Ular orasida azot oksidi, uglerod oksidi, qo'rg'oshin va boshqa moddalar mavjud. Keling, havoni eng keng tarqalgan ifloslantiruvchi moddalarini batafsil ko'rib chiqamiz.
Uglerod oksidi (CO) atmosfera havosiga sanoat korxonalari chiqindilari va avtotransport vositalaridan yoqilg'ining to'liq yonmasligi natijasida chiqadi. Zararli gazlar tarkibiga kirib, oddiy tutun tarkibida uglerod oksidi 3% atrofida va chiqindi gazlar (dvigatel normal ishlashi paytida gazlar) - 7,7 %ni tashkil etadi.
Uglerod chiqindilari bo'yicha (1 tonna uglerod 3,7 tonna CO2 ga to'g'ri keladi), birinchi o'rinda AQSh keyin Evropa Iqtisodiy Hamjamiyati mamlakatlari, keyin esa MDH davlatlari turadi.
Turar-joy binolari havosida uglerod oksidi xonalarni pech bilan isitish vaqtida, mo'ri erta yopilganida va gaz pechida nosozlik bo’lsa va tarmoqdan gaz oqib chiqishi natijasida paydo bo'lishi mumkin. Tamaki tutunida taxminan 0,5-1,0% uglerod oksidi mavjud. Uglerod oksidi zaharli hisoblanadi. O'pka orqali qonga kirib, u gemoglobinga birikib kuchli kimyoviy birikma karboksigemoglobin bilan hosil qiladi, kislorodning to'qimalarga o'tishini to'sib qo'yadi, natijada organizmda kislorod tanqisligi - o'tkir yoki surunkali anoksemiya paydo bo'ladi. Surunkali zaharlanishlar tez-tez uchrab, ular bosh og'rig'i, xotirani yo'qotish, uyquni buzish va charchoqni kuchayishi bilan ifodalanadi.