|
Borliqning asosiy
shakllari
Tabiiy borliq
yoki tabiat
borlig’i
Ijtimoiy borliq
yoki jamiyat
borlig’i
Moddiy borliq
|
n
|
Ma’naviy borliq
|
|
|
|
Insonning narsalar olamidagi
Odamning o’ziga xos bo’lgan insoniy
Ayrim
^ odamlarnung tarixiy
Jamiyat borlig’i
Individuallashg an ma’naviy borliq
Ob’ektivlashga
n ma’naviy
borliq
Borliq tushunchaning etimologiyasi. «Borliq» falsafiy kategoriyasi nafaqat eng muhim, balki boshqa kategoriyalar orasida ayniqsa ko’p ishlatiladigan kategoriya hisoblanadi. Bu holni shu bilan izohlash mumkinki, uning kelib chiqishi dunyoning ayniqsa keng tarqalgan tillarida ayni bir ma’no - «bo’lish», «mavjud bo’lish», «hozirlik», «hozir bo’lish», «mavjudlik» ma’nolarini anglatadi. Jahonning aksariyat tillarida yuqorida sanab o’tilgan va ma’no jihatidan unga yaqin fe’llar negizini tashkil etadigan «bo’lmoq» fe’li, o’zining bevosita ma’nosidan tashqari, yordamchi fe’l sifatida ham faol ishlatiladi. Bu dalilga izohni inson tafakkuri tabiatidan izlash lozim bo’lib, uning mantig’i va qonunlari fikrni
92
bayon etishning til shakliga bog’liq bo’lmaydi, lekin albatta fikrlash mumkin bo’lgan, universal va o’zgarmas sifatida amal qiladigan va shu sababli har qanday mulohazaning tayanch nuqtasi bo’lib xizmat qilishi mumkin bo’lgan nimagadir tayanishi lozim. Fikr qaratilgan narsa mavjudligi (yoki mavjud emasligi)ning ayni shu dalili har qanday tilning ilk jumlalaridayoq tom ma’noda universal fe’l (yoki uning modifikatsiyalari) bilan aks ettiriladi: o’zbek tilida - «bo’lmoq», «bor», ingliz tilida - is, nemis tilida - ist va h.k.
SHunday qilib, «borliq» va «yo’qlik» kategoriyalarining o’ziga xosligi, betakrorligi va universal ahamiyati shundan iboratki, ularning falsafiy ma’nosi tavsiflanadigan turli tillarda ular fe’ldan, aniqroq aytganda, «bo’lmoq» fe’lidan (yoki uning inkoridan) hosil bo’lgan tushunchalar hisoblanadi va narsaning o’zini emas, balki uning mavjudligi yoki yo’qligini ko’rsatadi. Masalan, stol bor, yomg’ir yo’q, oqlik bor, aks yo’q, miya bor, g’oyalar yo’q va h.k.
SHunday qilib, borliq falsafiy kategoriya sifatida dunyoni butun rang- barangligi va turli-tuman namoyon bo’lish shakllari bilan yaxlit aks ettirish imkonini beradi. Bunda narsalar, predmetlar, hodisalar o’z xususiyatlari, xossalari bilan jamuljam holda aks etadi. Dunyoni va uning tarkibiy qismi bo’lmish insonni bilish yo’lidagi bu muhim qadam bilan dunyoning tabiati va mohiyati, uning rang- barangligi, turli darajalari, ko’rsatkichlari, ramz-alomatlari, shakllari va hokazolar haqidagi mulohazalarning asosiy koordinatalar sistemasi belgilanadi. Buning uchun mohiyat, hodisa, substantsiya, materiya, ong, makon, vaqt, qonun kabi yangi falsafiy kategoriyalar muomalaga kiritiladi.
93
O’quv vaqti 2 soat
|
Talabalar soni 25-30
|
O’quv mashg’ulotining shakli.
|
Bilimlarni shukurlashtirish va kengaytirish buyisha seminar mashguloti
|
Seminar rejasi 1-mashg’ulot
|
Olam va odamning mavjudligi va yashashi bilan bog’liq muammolar - falsafaning asosiy masalasi ekanligi. Olam to’g’risidagi qarashlar
Olam tushunchasi. Olamning diniy, ilmiy, falsafiy manzarasi. Olamning namoyon bo’lish shakllari.
Olam va odam, ularning dunyoviy, diniy va falsafiy talqinlarini o’rganishning yosh avlod ma’naviy kamolotidagi ahamiyati.
|
O’quv mashg’uloti maqsadi: Talabalarga akliy xujum va baxs-munozara usulini kullash orkali Ontologiya - borliq falsafasi haqida tushuncha berish.
|
Pedagogik vazifalar: Mavzuning tub mohiyatidan kelib shiqqan holda, seminarsavollarini muayyan qismlarga bo’lish, har bir qismni o’zaro mantiqiy bog’liqlikni ta’minlash, oshib berish, tushuntirish, shakllantirish. Darslik bilan ishlash kunikmalarini xosil kilish.Materialni taxlil kilish va tizimlashtirish kunikma.1a.rini shakllantirish
|
O’quv faoliyatining natijalari: borliq falsafasining predmeti, falsafa tarixida borliq muammosi, borliq va yo’qlik dialektikasini mazmuni oshib beriladi, ta’riflar va sharhlar beriladi
|
Ta’lim usullari va texnikasi
|
Muloqot, aqliy hujum, Muammoli vaziyat
|
O’quv faoliyatining tashkil qilish shakllari.
|
Jamoa, guruhlarda ishlash.
|
Ta’lim vositalari.
|
Doska, bur, darslik, ko’rgazmali qurollar.
|
94
Monitoring va baholash
|
Og’zaki nazorat savol- javob, reyting tizimi asosida baxolash
|
Mavzu: Olam va odam: falsafiy talqin. Borliq, tabiat falsafasi. Seminar mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi
O’quv vaqti 2 soat
|
Talabalar soni 25-30
|
O’quv mashg’ulotining shakli.
|
Bilimlarni shukurlashtirish va kengaytirish buyisha seminar mashguloti
|
Seminar rejasi 2-mashg’ulot
|
Borliq tushunchasining mohiyati. Borliq, yo’qlik, mavjudlik, moddiylik va ruhiylik tushunchalari va ularning talqinlari.
Obyektiv va subyektiv borliq. Borliqning anorganik, organik va ijtimoiy shakllari. Mikrodunyo, makrodunyo, megadunyo. Materiya. Voqyelik.
Harakat tushunchasi. Harakatning asosiy shakllari. Harakatning abadiyligi, uzluksizligi.
Borliqning fazo va vaqtda mavjud bo’lish tamoyili. Fazo va vaqtning xususiyatlari. Ijtimoiy makon va zamon tushunchalari.
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
