Tadqiqotlari

Algoritm  –  ularni  bajarish  ko‘zda  tutilgan  natijaga  olib  keladigan,  bir 
ma’noda tushuniladigan harakatlar yakuniy ketma-ketligi.
 
Shunday  qilib,  marketing  tadqiqotining  mohiyati  bozor  vaziyati  va  uning 
rivojlanishi,  jumladan,  kelgusi  davrlarda  ro‘y  berishi  mumkin  bo‘lgan  o‘zgarishlar 
xaqidagi ma’lumotlar to‘planishi, aks ettirilishi va tahlil qilinishidan iborat bo‘ladi. 
Ikkinchi  bosqich  mos  keluvchi  rahbar  struktura  tomondan  qo‘yiladigan 
loyihalashtirish  va  tadqiqot  o‘tkazish,  shuningdek,  tadqiqotchilik  uslubiyatlari  ishlab 
chiqish  bo‘yicha  topshiriqlarni  aniqlashtirishdan  iborat.  Bu  qatorga  sifat  va  atributiv 
tahlil  usullari  ham  kiradi.  Tadqiqot  strukturasi  va  ketma-ketligi  ishlab  chiqiladi. 
Mazkur  bosqich  marketing  tadqiqoti  umumiy  modeli  bilan  bog‘laydi  va  marketing 
tadqiqoti  metodologiyasini  detallashtirish  hisoblanadi.  Tadqiqot  loyihasi  muammoli 
vaziyatni  baholash  uchun  dastlabki  tadqiqotlarni  o‘z  ichiga  oladi.  Muayyan  farazlar, 
tavsifiy  va  sabab  tadqiqotlari  ko‘rib  chiqiladi,  shundan  keyin  yakuniy  tadqiqot 
o‘tkaziladi. 
Marketing  tadqiqotining  usluiy  kompleksida  turli  baholash  va  shkalalash 
usullari,  shuningdek,  statistik  va  ekonometrik  usullar  murakkablashib  ketadi  va  bir-
biri  bilan  bog‘liqlikda  amal  qiladi.  Dasturlash  va  logistika  usullari  alohida  o‘rin 
egallaydi. Boshqaruv faoliyatining o‘ziga xosliklari marketing-menejment, marketing 
matritsalarining 
imkoniyatlari 
keng 
qo‘llaniladigan  qator  uslubiyatlardan 
foydalanishga  imkon  beradi.  Marketing  tadqiqotida  yechimini  talab  qilayotgan 
muammoni  tadqiqotlar  tilida  ifodalangan  tadqiq  etishni  talab  qiluvchi  muammoga 
aylantirish zarurati vujudga keladi. 
Uchinchi  bosqich  marketing  axborot  tizimi  va  axborot  bankini  shakllantirish 
jarayonlari  bilan  ifodalaydi.  G.A.Cherchillning  fikriga  ko‘ra,  u  marketing  qarorlari 
tayyorlash va qabul qilish uchun muntazam, reja asosida axborot to‘plash, tahlil qilish 
va tarqatish uchun mo‘ljallangan usullar va jarayonlar yig‘indisini ifodalaydi. Mazkur 
bosqich  axborot  to‘plash  va  saqlash  uslubiyatlarini,  statistik  va  marketing  kuzatuvi 
usullarini,  so‘rovnoma  uslubiyatini,  yoppasiga  va  tanlab  kuzatish  usullarini, 
taqqoslash va jadval materiallari ishlab chiqish usullarini o‘z ichiga oladi. Marketing 
axborot  tizimining  rivojlanishi  marketing  tadbirlariga  asos  qilib  olinadigan,  mos 

---

 
45 
 
keluvchi  dasturiy  va  apparat  ta’minotiga  ega  qarorlarni  qo‘llab-quvvatlash  tizimini  
yaratishni  ko‘zda  tutadi.  Axborot  banki  ekspert  tizimini,  ya’ni  ular  oldiga  qo‘yilgan 
muammoni  yechish  maqsadiga  ega  bo‘lgan  marketing  axboroti  bo‘yicha 
mutaxassislar  faoliyatining  kompyuterlashtirilgan  modelini  qamrab  oladi.  Mazkur 
bosqichga,  shuningdek,  qaror  qabul  qilish  tizimiga  kiradigan  dialog  yoki  til  tizimini 
yaratish va undan foydalanish ham kiritiladi. U ma’lumotlar to‘plami bilan ishlashga 
imkon beradi va muayyan axborot ehtiyojlarini qondirishga yo‘naltiriladi. 
Eng  murakkab  va  muhim  hisoblangan  to‘rtinchi  bosqich  hisob-kitob 
uslubiyatlari  va  modellar  bankini  shakllantirish  hisoblanadi.  modellar  bankiga 
regressiya  tenglamalari  tuzish  uchun  foydalaniladigan  barcha  formulalar,  dispersiya 
ko‘rsatkichlari, indikativ ko‘rsatkichlar qatori va h.k. kiradi. Bu qatorga, shuningdek, 
ma’lumotlarni tahlil qilishning barcha usul va shakllari, ko‘rsatkichlar tizimini qurish, 
materiallarni  guruhlash  va  bir  tizimga  keltirish,  statistik  va  ekonometrik  modellar 
tuzish, marketing sxemalari yaratish, o‘zaro aloqalar, tendensiyalar va qonuniyatlarni 
aniqlash, bashorat tuzish usullari ham kiradi. 
Beshinchi  bosqichni  yakuniy  bosqich  sifatida  ko‘rib  chiqish  mumkin.  Ushbu 
bosqichda umumiy xulosalar chiqariladi, o‘tkazilgan tadqiqotning qisqacha mazmuni 
keltiriladi.  Bu  yerda  marketing  tadqiqotining  samaradorligi  va  mahsuldorligini 
baholash  zarur.  Natijalarni  ifodalash,  grafik,  diagramma  va  sxemalar  tuzish  muhim 
ahamiyatga ega. 
Shunday  qilib,  marketing  tadqiqoti  dasturi  va  strukturasida  tadqiqotning 
deyarli barcha asosiy jihatlari: tadqiqot konsepsiyasini ishlab chiqish, axborot bankini 
shakllantirish,  marketing  axborot  tizimini  yaratish  marketinga  ko‘zda  tutilgan  va 
ishga tushirilgan. To‘plangan materiallarni tahlil qilish, vaziyatli va boshqa modellar 
tuzish, bozor jarayonlarini bashorat qilish tadqiqotning eng muhim qismi hisoblanadi.