Tabiiy fanlar fakulteti biologiya yo’nalishi 9-1bios 20 guruh talabasi Boltayeva Muxlisaning Botanika fanidan Mavzu: Qarag`aytoifa

Tyanshan yoki Shrenk qoraqarag'ayi.

Bu paytda bo‘yi 16 sm ga, diametri 4-5 sm ga yetadi. Ular daraxtning uchki qismida kalta bandchada joylashadi. Uning tangachalari butun (yaxlit), bukik, yumaloq, yaltiroq, bo‘yi 2,2- 2,5 sm, eni 1,5-1,8 sm bo‘lib, jigarrangda. Urug‘i 4-5 mm, tuxumsimon bo‘lib. qo‘ng‘ir rangda, qanotchali, qanotchasida oson ajraladi. Qanotchasining bo‘yi 1,5 sm, eni 0,5 sm, qo‘ng‘ir rangda, teskari tuxumsimon. Bu qoraqarag‘ay urug‘idan yaxshi ko‘payadi. Havoning va tuproqning bir oz quruqligiga chidamli. U asosan Jung‘oriya Olatovida dengiz sathidan 2500 m balandda, Tyan-Shanda 3000 m gacha balandliklarda o ‘sadi. Yer tanlamaydi, toshli yyerda, tog‘ daryolari bo‘ylarida, tog‘ qiyaliklarida ko‘proq uchraydi.

Shrenk qoraqarag‘ayining yog‘ochi qurilish materiali sifatida ishlatiladi. bu

qoraqarag‘ay turi Toshkent shahrini ko‘kalamzorlashtirishda, tog‘ o ‘rmon

xo‘jaliklarida o ‘stirish uchun tavsiya etiladi. G‘arbiy Tyan-Shan tog‘ining Toshkent vohasi hududlarida yaxshi o ‘smoqda va hosilga kirgan.

Sharq qoraqarag‘ayi (Picea orientalis Link.) bo'yi 30 m, diametri 2 m bo‘lgan daraxt. Qobig‘i kul rang, yoshligida silliq. U 400 yil yashashi mumkin. Shox- shabbasi tor piramida shaklida, shoxlari ingichka bo‘lib, unga nozik, ko‘rkam tus beradi. Kurtaklari mayda, tuxumsimon, tukli, qizg‘ish rangli tangachalar bilan qoplangan, smolasiz. Ninabarglari zich joylashadi, 4 qirrali, kalta, qattiq, to‘mtoq, yaltiroq, to‘q yashil rangda. Qubbalarining bo‘yi 6-15 sm, urug‘ tangachalari yaltiroq, yumaloq, cheti tekis. Urug‘i birinchi yili yetiladi, qanotchasi bor, qo‘ng‘ir rangda. Bu qoraqarag‘ay asosan urug‘dan ko‘payadi.

Sharq qoraqarag‘ayi yoshligida sekin, keyin birmuncha tez o ‘sadi. Uning o ‘q va yon ildizlari yuza joylashganidan, daraxti shamolga chidamsiz. U issiqsevar o’simlik. Toshli va qumli tuproqlarda o‘saveradi. Yog‘ochi qurilishda, selluloza- qog‘oz sanoatida ishlatiladi. Bundan tashqari, undan turli buyumlar, jumladan, cholg‘u asboblari yasaladi. Bir gektar maydondagi qarag‘aydan 700-1000 m 1 y o g ‘och olish mumkin. Bu qoraqarag‘ay Kavkaz tog‘ining g ‘arbiy qismida dengiz sathidan 1300-2100 m balandliklarda, qisman Kichik Osiyoda o‘sadi. Grab, zarang, qarag‘ay, oqqarag'ay bilan ham birgalikda uchraydi. U yaxshi parvarish qilinsa, o ‘z vaqtida sug‘orilib turilsa, havoning quruq kelishiga ham chidamli. Ko‘kalamzorlashtirishda foydalanish uchun tavsiya etiladi.

Tikanli qoraqarag‘ay (Picea pungens Engelm.) Shimoliy Amerikaning Qoyali tog‘larida dengiz sathidan 2000-3000 metr balandliklarida tarqalgan. Balandligi 20-

45 metrga yetadigan tanasi va shox-shabbalari tik rivojlangan yirik daraxt. Ninabarglari 2-3sm uzunlikda, tikanli, moviyrang yoki kumushsimon g ‘ubor bilan qoplangan. Ninabarglari 4-6 yilgacha turadi so‘ng to‘kilib ketadi. Ushbu qoraqarag‘ay may-iyun oylarida gullaydi, oktabrda qubbalari pishib yetiladi. Qubbalari silindrsimon, uzunligi 5-10sm, och jigarrang, urug‘lari to‘kilib ketgach, odatda qubbalari daraxtda keyingi yilning kuzigacha saqlanadi. Urug’lari kulrang, uzunligi 3 mm. 1000 urug‘ining o g ‘irligi 4-5 g keladi.