Samarqand davlat universiteti biologiya fakulteti botanika kafedrasi

endospermsiz  urug‘lar  deb  ataladi,  endospermsiz  urug‘larning  urug‘  po‘sti  ostida  yirik 
urug‘pallalari bo‘lib, ularni to‘qimalarida oziq moddalar to‘planadi. 
Murtak endospermini o‘zlashtirib yuborgan holda uning vazifasi bir muncha kengayadi va 
(juda ko‘p hollarda, uning urug‘pallalari) g‘amlovchi oziq moddalarni to‘playdi. Bundan tashqari 
oziq moddalar perisperm (yunon. peri-atrof, sperma-urug‘) da ham to‘planadi. 
Perispermli urug‘larga qora murch, lavlagi va boshqalar misol bo‘la oladi. Perisperm urug‘ 
po‘sti ostida joylashgan bo‘lib, nutsellusdan rivojlanadi. Bu xildagi urug‘larda murtak juda ham 
kichkina  bo‘ladi,  uni  har  tomondan  g‘amlovchi  to‘qima  o‘rab  oladi.  Endosperm  va  perisperm 
murtakka  taqalib  turgani  uchun  urug‘  o‘sayotgan  vaqtda,  murtak  ulardagi  barcha  oziq 
moddalarni so‘rib oladi. Binobarin, endospermdagi oziq moddalar – murtakning dastlabki ozig‘i 
va uni rivojlanishi uchun asosiy zamindir. 
Endosperm kimyoviy tuzilishi jihatidan u n s i m o n yoki yog‘simon bo‘lishi mumkin. 

---

 
128 
Unsimon  endosperm  hujayralarida  ikkilamchi  kraxmal  donachalar,  yog‘simon  endosperm 
hujayralarida  esa  yog‘  tomchilari  to‘planadi.  Bundan  tashqari  urug‘larda  oqsil  va  fitin  (fosfatli 
birikma) ham uchraydi. Fitin urug‘ni unish vaqtida modda almashinuvini tezlashtiradi.