R. S. Qosimov (rais), X. Sultonov, Q. Nazarov, M

Odame ersang demagil odame - Onikim yo’q xalq g’amidin g’ami¹⁰⁶.
Shoir insonlarni “nafrason”, ya’ni o’zgalarga, xalqqa foydasi tegadigan shaxs bo’lishga da’vat etadi, insonning bu dunyoda yashashdan asl maqsadi o’zga insonlarga, el- yurtga foydasi, nafi tegishda deb biladi.

2. 
   Navoiyning bosh qahramoni - Oshiq inson. Ammo bu qanday oshiqlik?
   

Shoir badiiy kamolotining birinchi bosqichi 1470 yillardan keyin uning o’z qo’li bilan tartib bergan birinchi devoni “Badoyi’ ul-bidoya”da o’z aksini topgan. Shu majmuadan ikki asarni: 1) devonni boshlab beruvchi “Ashraqat” g’azali va 2) devon tarkibidagi “Ketur soqiy, ul mayki, subhi alast...” deb boshlanuvchi tarji’bandni o’zaro qiyosiy tahlil qilib ko’rilsa, ularda ishlatilgan bosh timsollar - “may”, “jom” va “sing’on safol” majozlari orqali bu davr shoir ijodining asos tamoyili yorqin namoyon bo’ladi.
Asl maqsad izhoriga o’tishdan avval shuni qayd etib o’tish lozimki, Alisher Navoiy ishlatgan har bir so’z, har bir badiiy timsol shoir xayolotining oddiygina mahsuli emas. Ularnnig har birida ilohiy kitob – Qur’oni karim oyatlariga ishoralar, irfoniy ramzlar yashiringan va ularni chuqur anglamay, asl manbaani kashf etmay turib, Navoiy satrlarining mazmun-mohiyatiga kirib borish qiyin. Masalan, “Ashraqat” g’azalining oxirgi bayti-maqtasida arabcha “Ishrabu yo ayyuhal-atshon” (“Ichinglar, ey tashnalar”) iborasi ishlatilgan. Ushbu iborada Qur’oni karim “Baqara” surasining 60-oyati mazmuniga ishora bor¹⁰⁷. Yana ushbu she’rda uchraydigan “sing’on safol” timsoli Qur’oni karimning “ar-Rahmon” surasi 14-oyatida Allohning yaratuvchilik qudrati ifoda etilgan “Xalaqa-l-insana min salsolin ka-l-faxxor” (U insonni sopol yanglig’ quruq loydan yaratdi)¹⁰⁸ jumlasiga tayanib shakllantirilgan, deyish mumkin.





¹⁰⁶ “Hayratul abror” , 13-maqolat.
¹⁰⁷ Qur’oni karim ma’nolariningtarjimasi. (Tarjima va izohlar muallifi Abdulaziz Mansur). T., 2001,s. 9.
¹⁰⁸ O’sha kitob, s. 531.
158
Tarje’bandning ilk satridagi “subhi alast” iborasi esa “A’rof” surasining 172-oyatida aytilgan “Alastu bi-Robbikum? Qolu: Balo...”¹⁰⁹ jumlalari asosida paydo bo’lgan. Oyatning to’liq mazmuni Abdulaziz Mansur tafsirida shunday berilgan: “Robbimiz odam o’g’illarining bellari (pushti kamarlari)dan zurriyotlari (ruhlari)ni olib, ularni o’ziga guvoh qilib turib, “Men Robbingiz emasmanmi?” (dedi). (Ular) “Yo’g’e! (Robbimizsan!) Guvohlik berdik”, dedilar”. Bashariyatning yaratilish tongida bo’lib o’tgan bu muqaddas ahd Islomda “al-Miysoq” (ahdlashuv) atamasi bilan mashhurdir.