R e s p u b L i k a s I k o n s t I t u t s I y a s I n I

Xalqaro jamoat birlashmalari 
deyilganda o ‘z ustaviga va 
0 ‘zbekiston Respublikasining qonun hujjatlariga muvofiq 
0 ‘zbekiston hududida hamda bitta yoki undan k o ‘proq chet 
el davlati hududida faoliyat olib borishi mumkin bo‘lgan jamoat 
birlashmalari tushuniladi.
Chet elda tuzilgan va faoliyat k o ‘rsatayotgan xalqaro jam oat 
b irlash m asin in g 0 ‘z b ek isto n R esp u b lik asi h u d u d id ag i 
v ak olatxona yoki filiali ham xalqaro ja m o a t birlashm asi 
hisoblanadi.
Respublika jamoat birlashmalariga 
o ‘z ustavida belgilangan 
m aqsad va vazifalarini b u tu n 0 ‘zbekiston R espublikasi 
hududida amalga oshiradigan jam oat birlashmalari kiradi.
M ahalliy jamoat birlashm alari deyilganda 
u stav larid a 
belgilangan maqsad va vazifalarni butun viloyat hududida, 
Toshkent shahrida esa shahar hududida amalga oshiradigan 
jam oat birlashmalari deyiladi.
Tum an (shahar) hududida faoliyat k o ‘rsatadigan jam oat 
birlashmalari tuman (shahar) jam oat birlashmalari deyiladi.
Zaruriyat b o ‘lgan hollarda viloyatlararo va tum anlararo 
jam oat tashkilotlari tuzilishi mumkin.
137 -

---

X alqaro, R espublika ham da viloyatlararo m aqom dagi 
jam oat birlashm alarining ustavi 0 ‘zbekiston Respublikasi 
Adliya vazirligi tomonidan ro ‘yxatdan o ‘tkaziladi.
Mahalliy miqyosda faoliyatini amalga oshiradigan jamoat 
birlashmalarining ustavlari esa tegishli ravishda Toshkent shahar 
yoki viloyatlar adliya boshqarmalari tom onidan ro ‘yxatdan 
o ‘tkaziladi.
Jamoat birlashmalarining ustavlari ro ‘yxatdan o ‘tkazilgan 
kundan boshlab, o ‘z faoliyatlarini amalga oshirish vakolatiga 
ega b o iad ilar hamda yuridik shaxs deb e’tirof etiladilar.
Jam oat birlashm alari Q onunda belgilangan hollarda va 
tartibda:
— D avlat hokim iyati va boshqaruv idoralarini tuzishda 
qatnashadi;
— Davlat hokimiyati va boshqaruv idoralarining qarorlarini 
tayyorlashda ishtirok etadi;
— Davlat va jam oat idoralarida o ‘z a ’zolari (qatnashchi- 
lari) nomidan ish yuritadi va ularning qonuniy manfaatlarini 
himoya qiladi.
«Jamoat birlashmalari to ‘g‘risida»gi Qonunga asosan jamoat 
birlashmasi kam ida o ‘n nafar fuqaroning tashabbusi bilan 
tuziladi. Jam oat birlashmasini tuzish tashabbuskorlari ta’sis 
syezdi (konferensiyasi)ni yoki umumiy yig‘ilishini chaqirib, unda 
ustav qabul qilinadi va rahbar organ idoralari tuziladi.
Jam oat birlashm alari qonunlarda belgilab q o ‘yiladigan 
tartibda ishlab chiqarish va o ‘zga tadbirkorlik faoliyati bilan 
shug‘ullanadilar hamda faqat o ‘z ustavidagi vazifalarni bajarish 
maqsadida yuridik shaxs maqomiga ega bo ‘lgan korxonalar 
xo‘jalik hisobidagi tashkilotlarni tuzishga haqlidirlar.
J a m o a t b irla sh m a la rin in g ish lab ch iq arish va o ‘zga 
tadbirkorlik faoliyatidan olingan darom adlar faqat ustavda 
k o ‘rsatilgan vazifalarni bajarish uchun foydalaniladi. Jamoat 
b irlash m alarinin g m ulki qonun bilan m uhofaza qilinadi. 
Jam oat birlashmalari ommaviy axborot vositalarini ta ’sis etish- 
lari ham da amaldagi m atbuot va boshqa ommaviy axborot 
vositalari to ‘g‘risidagi qonunlarga muvoflq noshirlik faoliyati 
bilan ham shug‘ullanishlari mumkin.
K onstitutsiyaning 62-moddasida belgilangan norm adan 
kelib chiqib, jam oat birlashmalari faoliyatini tugatish uning 
yuqori organi qarori bilan yoki sud tartibida amalga oshiriladi.
Jam oat birlashmasi tomonidan amaldagi qonun hujjatlari 
buzilgan, shuningdek, ustav maqsadlariga zid harakatlar sodir
138

---

etilgan taqdirda prokuratura yoki adliya organlari tomonidan 
ularning rahbar organlariga taqdimnom a kiritiladi. Agar bu 
harakatlar belgilangan m uddatda bartaraf etilmasa, prokura­
tura yoki adliya organlarining taqdimnomasi asosida tegishli 
sud qarori bilan tugatiladi.
Jam oat birlashmasining faoliyati u 0 ‘zbekiston Respub­
likasi Konstitutsiyasi va qonun hujjatlarini buzgan taqdirda 
sud tomonidan to ‘xtatib qo‘yilishi mumkin.
K asaba uyushmalari ham jam oat birlashmalari tarkibiga 
kirib, ularning huquqiy holati 0 ‘zbekiston Respublikasining 
1992-yil 2-iyulda qabul qilingan «Kasaba uyushmalari, ular­
ning h u q uqlari va faoliyatining k afo latlari to ‘g ‘risida»gi 
Qonuni bilan tartibga solinadi.
Ushbu qonun talabiga ko‘ra, «Kasaba uyushmasi ko‘ngilli 
jam oat tashkiloti b o ‘lib ham ishlab chiqarish, ham noishlab 
chiqarish sohalaridagi faoliyat turiga qarab, o ‘z a ’zolarining 
mehnat va ijtimoiy-iqtisodiy huquqlarini hamda manfaatlarini 
himoya qilish uchun mushtarak manfaatlar bilan bog‘langan 
mehnatkashlarni birlashtiradi».
Konstitutsiyaning 59-moddasiga ko‘ra kasaba uyushmalari 
ijtimoiy-iqtisodiy huquqlarini va manfaatlarini ifoda etadilar 
va him oya qiladilar. K asab a tash k ilo tlarig a a ’zo b o 'lish
ixtiyoriydir, deb belgilangan.
Fuqarolarning mehnat va dam olish huquqlari, sog‘liqni 
saqlash, uy-joy va turm ush darajalarini yaxshilash ham da 
him oya qilish sohasida 0 ‘zbekiston K asaba uyushm alari 
federatsiyasi kengashi va uning tarkibidagi turli tarmoq kasaba 
uyushmalari ahamiyati alohidadir.
K asaba uyushm alarining am aldagi qonunlarni bajarish 
faoliyatini nazorat etish p ro k u ratu ra ofganlari tom onidan 
amalga oshiriladi. 0 ‘z ustavlarida ko‘rsatilgan maqsad va vazifa- 
laming bajarilishi esa adliya organlari tomonidan nazorat qilinadi.
Siyosiy partiyalar Konstitutsiyaning 60-moddasiga asosan 
turli tabaqa va guruhlarning siyosiy irodasini ifodalaydilar va 
o ‘zlarining dem okratik yo‘l bilan saylab qo ‘yilgan vakillari 
orqali davlat hokim iyatini tuzishda ishtirok etadilar, deb 
belgilangan.
K onstitutsion normaga asosan jam iyatda tub m a’nodagi 
ko‘ppartiyaviylikni shakllantirish uchun 1996-yil 26-dekabrda 
«Siyosiy partiyalar to ‘g‘risida»gi qonun qabul qilindi.
Mazkur Qonunning 1-moddasiga asosan, «Siyosiy partiya
— qarashlari, qiziqishlari va maqsadlari mushtarakligi asosida
139’

---

tuzilgan, jam iyat m uayyan qism ining davlat hokim iyatini 
shakllantirishdan iborat siyosiy irodasini ro ‘yobga chiqarishga 
intiluvchi hamda o ‘z vakillari orqali davlat va jam oat ishlarini 
idora etishda qatnashuvchi 0 ‘zbekiston Respublikasi fuqaro­
larining k o ‘ngilli birlashmasidir».
Siyosiy partiyalar to ‘g‘risidagi ushbu qonunda, siyosiy