R e s p u b L i k a s I k o n s t I t u t s I y a s I n I

C h et e l fu q a r o la r ig a 0 ‘z b e k is to n R e sp u b lik a si h u du didagi
m u lk la rig a e g a lik qilish huquqi beriladi. D a v la t bu m ulkning
d a x lsizlig in i va boshqa d a vla tla rg a erkin о ‘tkazilish in i k a fo la t­
laydi. О ‘zbekiston iqtisodiyotiga chet el investitsiyalarin ijalb qilish
borasida am alga osh irilayotgan keng m iq iyo sd a g i islohotlar shu
k a fo la tla r m avju d ekanligidan kelib chiqib olib borilm oqda62.
62 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. K arim ovning iqtisodiy
islohotlar va investitsiyalar b o‘yicha idoralararo muvofiqlahstiruvchi
kengashda so'zlagan nutqi // «Xalq so ‘zi» gazetasi, 2000-yil, 2-fevral
135

---

3-§. Jam oat birlashmalari tushunchasi va tizimi
0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 56-moddasiga 
asosan kasaba uyushmalar, olimlarning jamiyatlari, xotin-qiz- 
lar, faxriylar va yoshlar tash k ilo tlari, ijodiy uyushm alar, 
ommaviy h arakatlar va fuqarolarning boshqa uyushmalari 
jam oat birlashmasi sifatida e’tirof etilgan.
0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi jam oat birlashma- 
lariga o ‘z ustavlarida nazarda tutilgan asosiy maqsad va vazifa- 
larni bajarish imkonini kafolatlaydi. Bu kafolat fuqarolarning 
ixtiyoriy uyushishga b o ig a n huquqlarini ro ‘yobga chiqarish 
uchun huquqiy asos bo‘lib xizmat qiladi.
0 ‘zbekiston R espublikasida ja m o a t b irlashm alarining 
huquqiy asosi yaratilgan- Konstitutsiyaning XIII bobi hamda 
fuqarolarning jamiyat va davlatni boshqarishda ishtirok etish 
(32-modda), kasaba uyushmalariga, siyosiy partiyalarga, jamoat 
birlashmalariga uyushish, ommaviy harakatlarda qatnashish 
(34-modda) huquqi kafolatlangan.
0 ‘zbekiston Respublikasining 1991-yil 15-fevralda qabul 
qilingan « 0 ‘zbekiston Respublikasida jam oat birlashmalari 
t o ‘g ‘risida»gi Q onunida ja m o a t birlashm asi tushunchasi, 
maqsadi, shakllari, faoliyat doirasi va huquqlari, maqomi va 
ro ‘yxatga olinishi kabi normalar o ‘z ifodasini topgan.
0 ‘z huquqlari, erkinliklarini ham da siyosat, iqtisodiyot, 
ijtimoiy rivojlanish, fan, madaniyat, ekologiya va hayotning 
boshqa sohalaridagi qonuniy manfaatlarini birgalikda ro ‘yobga 
chiqarish uchun birlashgan fuqarolarning xohish-irodalarini 
erkin bildirishlari natijasida vujudga kelgan ixtiyoriy tuzilma 
jam oat birlashmasi hisoblanadi.
Jam oat birlashmalari ustavda belgilangan maqsad va vazifa- 
larni amalga oshirish uchun tashkil etiladi. «Jamoat birlashma­
lari to ‘g‘risida»gi Qonunning 3-moddasiga k o ‘ra, «Jam oat 
birlashmalari fuqarolik, siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy 
huquqlar ham da erkinliklarni ro ‘yobga chiqarish va himoya 
qilish, fuqarolarning faolligi va tashabbuskorligini, davlat va 
ja m iy at ishlarini b o sh q arish d a u larn in g ish tiro k etishini 
rivojlantirish va havaskorlik qiziqishlarini qondirish; ilmiy, 
texnikaviy va badiiy ijodkorlikni rivojlantirish; aholining sihat- 
salomatligini saqlash, xayriya faoliyatida qatnashish; madaniy- 
m a ’rifiy, fiz k u ltu ra -s o g ‘lo m lash tirish va sp o rt ish larin i 
o ‘tkazish; tabiatni, tarix va madaniyat yodgorliklarni muhofaza 
qilish; vatanparvarlik va insonparvarlik tarbiyasi; Respublika-
136

---

lararo va xalqaro aloqalarni kengaytirish, xalqlar o ‘rtasida 
tinchlik va do‘stlikni mustahkamlash; qonunda taqiqlanmagan 
boshqa faoliyatni amalga oshirish maqsadida tuziladi».
Jamoat birlashmasi deganda uning mohiyatiga e’tibor berish 
kerak bo‘ladi. Jamoat bMashmasi biron-bir shaxsni yoki oilani 
yoxud ayrim g u ru h la rn in g shaxsiy foyda olish istagini 
ifodalamaydi. Jamoat birlashmalari odatda g‘oya, iroda bilan 
h arak a tg a keladi, u larning yagona m aqsadi — jam iyatni 
takomillashtirish. U lar o ‘z oldiga nazorat qilish yoki foyda 
olish vazifasini q o ‘ym aydi, balki ular jam iy atni m ukam - 
mallashtirish yo‘nalishi va istagida faoliyat yuritadi. Demak, 
jam o at birlashm alari fuqarolarga o ‘zlariga-o‘zlari yordam
berishlari, o ‘z hayotlarini jam iyatni takomillashtirish orqali 
yaxshilashlari imkonini beradi.
Jam oat birlashm alari o ‘z a ’zolarining ixtiyoriyligi, teng 
huquqliligi, o ‘zini-o‘zi boshqarish, qonuniylik va oshkoralik 
tamoyillari asosida tuziladi va faoliyat k o ‘rsatadi.
Jam oat birlashmalari o ‘zlarining ustav faoliyatiga hamda 
tashkiliy-huquqiy maqomiga ko‘ra uchta turga bo‘linadi:
1. Xalqaro miqyosdagi jam oat birlashmasi;
2. Respublika miqyosdagi jam oat birlashmasi;
3. Mahalliy miqyosdagi jam oat birlashmasi.