R e s p u b L i k a s I k o n s t I t u t s I y a s I n I

Mulkni egallash huquqi 
- mulkni qo‘lda yoki unga nisbatan 
o ‘z huquqlarini amalga oshirishda imkon beruvchi biron joyda 
saqlab turishga aytiladi. Birovning o‘g‘irlatgan yoki yo‘qotgan 
mulkini q o id a saqlash qonunsiz egallash deb aytiladi.
Mulkdan foydalanish huquqi 
— mulkning foydali xususiyat- 
larini olish m ulkdan iqtisodiy m aqsadlarda foydalanishdir. 
Mulkdan foydalanish huquqi mulkka egalik qilish huquqi bilan 
uzviy ravishda bogiiqdir. Negaki mulkka egalik qilmay turib, 
undan foydalanib boim aydi. Y a’ni xalq ta’biri bilan aytganda, 
y o ‘q n arsad an bor qilib b o ‘lm aydi. 0 ‘zganing m ulkidan 
kelishuvsiz, qonunda k o ‘rsatilm agan tartib da foydalanilsa, 
noqonuniy foydalanish deb topiladi.
M ulkni tasarruf etish huquqi deb 
m u lk ning ta q d irin i 
belgilashga, mulk yuzasidan boshqa shaxslar bilan bo‘ladigan 
huquqiy munosabatni belgilash, o ‘zgartirish yoki bekor qilishga 
qaratilgan huquqqa aytiladi. Agar shaxs qonuniy ravishda 
•tasarruf etgan b o ‘Isa, boshqa shaxslar bilan mulk yuzasidan 
bitimlar, shartnomalar, shuningdek, mulkni sotish, hadya qilish, 
ijaraga q o ‘yishi mumkin.
In so n h u q u q la ri U m u m jaho n d e k la ra tsiy a sin in g 17- 
moddasida ko‘rsatilishicha: «Har bir inson yakka holda, shu­
ningdek, boshqalar bilan birgalikda m ulkka egalik qilish 
huquqiga ega. Hech kim z o ‘ravonlik bilan o ‘z m ulkidan 
mahrum etilishi mumkin emas».
Mulkdorlar o ‘zlariga tegishli bo‘lgan mol-mulkdan qonunga 
zid holda foydalanishga, birovlarning mulkiy huquqlarini 
kamsitishlariga yo‘l qo‘yilmaydi. Oddiy misol qilib, agar shaxs 
biron-bir ko‘p qavatli uy qurmoqchi bo‘lsa, albatta, qo‘shnisi-
60 K arim ov I.A . Isloh otlar strategiyasi -m a m la k a tim iz iq tisod iy
salohiyatini yuksaltirishdir. — Т.: « 0 ‘zbekiston», 2003, 6-bet.
133

---

ning roziligini olib, keyingina uy qurishligi mumkin. Agar 
o ‘zboshimchalik bilan bu harakatni amalga oshirsa, tegishli 
tartibda harakati asossiz deb topiladi. 0 ‘zbekiston Respublikasi 
Konstitutsiyasining 54-moddasida shunday deyiladi: «Mulkdor 
mulkdan foydalanishda ekologik muhitga zarar yetkazmasligi, 
fuqarolar, yuridik shaxslar va davlatning huquqlarini hamda 
qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlarini buzmasligi shart».
Fuqarolik Kodeksining 192-moddasiga k o ‘ra, yo‘qolgan 
ashyoni topib olgan shaxs bu haqda uni yo‘qotgan shaxsni 
yoki ashyo egasini yoxud uni olish huquqiga ega bo‘lgan o ‘zga 
m a’lum shaxslardan birontasini darhol xabardor etishi hamda 
topilgan ashyoni shu shaxsga topshirishi shart.
Fuqarolik Kodeksining 193-moddasiga asosan, agar olti oy 
mobaynida topilmaning egasi aniqlanmasa, ashyoni topib olgan 
shaxs unga egalik huquqini q o ‘lga kiritadi.
Mulk shakli deganda moddiy ne’matlarni muayyan subyekt- 
larga tegishli bo‘lishini mustahkamlovchi va tegishli mulkning 
huquqiy rejimini belgilovchi huquqiy me’yorlar yig‘indisidan 
iborat61.
0 ‘zbekiston Respublikasi FK ning 167-moddasida quyidagi 
mulk shakllari mavjud: