R e s p u b L i k a s I k o n s t I t u t s I y a s I n I

Xalqaro nizolarni tinch yo‘l bilan hal etish tamoyili 
BMT 
Nizomining 2 - modda 3 -bandiga muvofiq «BMTning barcha
’ 85

---

a ’zolari o ‘z xalqaro nizolarini xalqaro tinchlik, xavfsizlik hamda 
adolatga xavf solmaydigan holda tinch vositalar bilan hal qiladi- 
lar».
U shbu prinsip q ato r xalqaro shartnom a va bitim larda 
belgilab qo‘yilgan. Ularda urush usuliga murojaat qilish huquqi 
chegaralanib, xalqaro nizolarni tinch yo‘l bilan hal etish vosita­
lari rivojlantirilgan va davlatlar zimmasiga bunday vositalarni 
qo ‘llash majburiyati yuklangan.
BMT Nizomining 33-moddasiga muvofiq nizo ishtirokchi 
taraflar «Bahslami muzokara, tekshiruv, vositachilik, yarashish, 
sud muhokamasi, arbitraj, mintaqaviy organlarga m urojaat 
etish yo‘li bilan yoki o ‘z xohishlariga k o ‘ra boshqa tinchlik 
vositalari bilan hal etishga harakat qilishlari lozim».
N izolarni tinch y o ‘l bilan hal etish tam oyilining tahlili 
(E X H T ning Y akuniy h u jjati, X alq aro h u q u q p rin sip lari 
to ‘g‘risidagi 1970-yilgi Deklaratsiya) shuni ko‘rsatadiki, BMT 
Nizomini rivojlantiradigan va to id iradig an bir qator qoida- 
larni saqlab qolishga erishildi. Jumladan:
— Davlatlarning «Qisqa muddat ichida xalqaro huquqqa 
asoslangan adolatli qarorga kelish uchun barcha choralarni 
k o ‘rish» majburiyatini;
— Nizo hal qilinmayotgan hollarda «Nizolarni tinch yo‘1 
bilan hal qilishning o ‘zaro kelishilgan yoilarini izlashni davom 
ettirish» majburiyatini;
— «Xalqaro tinchlik va xavfsizlikni ta ’minlashga tahdid 
tug‘iladigan va shu bilan nizoni tinch y o i bilan hal qilishni 
yanada og‘irlashtiradigan har qanday harakatlardan o ‘zini 
tiyish»ni.
X alq a ro h u q u q n in g hozirgi zam on k o n sep siy alarig a 
muvofiq davlatlararo nizoni tinch yo‘l bilan hal etishlari lozim.
Amaliyot shuni k o ‘rsatadiki, ko‘pchilik davlatlar tinchlik 
vositalari tizimida eng qulay b o ig an diplomatik muzokaralar 
y o iini afzal biladi, chunki ko‘p masalalar diploma tik y o i bilan 
hal etilib kelinmoqda.
Bevosita m uzokaralar xalqaro nizoning tezda hal etilishi 
talablariga javob beradi, tom onlarning teng huquqliligini 
kafolatlaydi, ham siyosiy, ham yuridik ixtiloflarni hal etish 
uchun q o ilan ilish i m um kin b o ig a n kelishuvga erishishga 
k o ‘m aklashadi, muammo yuzaga kelishi bilan unga darhol 
barham berilishi imkoniyatini yaratadi, muammoning dunyo- 
ning tinchligi va xalqaro xavfsizlikka tahdid solish darajasiga 
yetmasidan yoki yoyilib ketmasidan hal etilishiga yo‘1 ochadi.
86

---

Xalqaro munosabatlar taraqqiyoti, so‘nggi yillarda davlat­
larning muzokara doirasidan chiqib, nizoni yechishning boshqa 
qulay vositalarini yaratish, bu borada uchinchi bir tomonga 
yoki xalqaro organlarga m urojaat qilish yo‘llarini ham keng 
ochib bermoqda. K o‘pincha bunday holatlarda BMT Xalqaro 
sudining roli bilan bog‘liq masalalar ko‘tariladi.
So‘nggi yillarda shu narsa ta ’kidlanmoqdaki, bir tomondan, 
xalqaro nizolarni tinchlik vositasida hal etishning salm og‘i 
oshib borm oqda, ikkinchi tom ondan esa, davlatlar ushbu 
tam oyilning m azm unini jam iyatnin g am aliy ehtiyojlariga 
moslashtirishga tinimsiz harakat qilib kelmoqda.