R e s p u b L i k a s I k o n s t I t u t s I y a s I n I

84

---

Davlatlarning hududiy yaxlitligi tamoyili 
BMT Nizomi qabul 
qilinishi bilan o ‘z tasdig‘ini topgan, lekin mazkur tamoyilning 
riv o jlanish ja ra y o n i davom etm oqda va bu tam oyilning 
nomlanishi oxirigacha o ‘z yechimini topgani yo‘q. Shuning 
uchun huquqiy ad ab iy otlarda hududiy yaxlitlik, hududiy 
daxlsizlik, hududiy butunlik iboralarini uchratishimiz mumkin.
BMTning Nizomi kuch ishlatish yoki kuch bilan tahdid 
solishni davlatning hududiy butunligiga va har qanday davlat­
ning siyosiy m ustaqilligiga qarshi q o ‘llanishini ta q iq lab
qo‘ygan. Nizomning 2-modda, 4-bandida bu tamoyil alohida 
eslatib o ‘tilmagan b o ‘lsa-da, uning k o ‘pgina elementlari o ‘z 
aksini topgan. Xususan, har bir davlat:
Birinchidan,
boshqa davlatning milliy butunligi va hududiy 
daxlsizligini qisman yoki t o i a buzilishiga qaratilgan har qanday 
xatti-harakatdan o ‘zini tiyib turishi kerak;
Ikkinchidan,
davlatning hududi Nizom qoidalarini buzish 
orqali kuch ishlatish natijasida harbiy bosib olish obyekti 
bo‘lmasligi lozim;
Uchinchidan,
davlat hududi kuch bilan tahdid qilish yoki 
uni ishlatish natijasida boshqa davlat tomonidan egallab olinish 
obyekti boMishi mumkin emas.
1975-yildagi YEXHT ning Yakunlovchi hujjatida hududiy 
yaxlitlik tamoyiliga shunday ta ’rif beriladi: «A’zo davlatlar har 
birining hududiy yaxlitligini hurmat qiiadi va bunga muvofiq, 
BMTning Nizomi maqsadlariga mos kelmaydigan har qanday 
harakatga, har qanday a ’zo davlatning hududiy yaxlitligi, 
siyosiy mustaqilligiga qarshi qaratilgan harakatlarga qarshidir».
Yakunlovchi hujjatga muvofiq, davlatlar bir-birlarining 
hududiy yaxlitligini hurm at qilish majburiyatini olib, «ВМТ 
Nizomi maqsad va tamoyillariga mos kelmaydigan har qanday 
xatti-harakatga qarshi chiqishlari lozim». Bu yerda gap hududiy 
yaxlitlik yoki daxlsizlikka qarshi har qanday xatti-harakat haqida 
bormoqda. M asalan, hududiy suveren davlatning ruxsatisiz 
xorijiy hududdan har qanday transport vositasining tranzit olib 
o ‘tilishi nafaqat chegara daxlsizligi, balki davlat hududining 
daxlsizligiga ham xilofdir. Barcha tabiiy zaxiralar davlat hududi­
ning tarkibiy qismlari hisoblanadi, agar hudud butunlay daxlsiz 
boisa, uning qismlari ham daxlsiz boiishi lozim. Davlat o ‘zga 
mamlakat hududidan foydalanish chog‘ida ushbu davlatning 
tabiiy shart-sharoitlariga zarar yetkazmasligi lozim.