0 ‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida m ustah
kamlangan tashqi siyosat borasidagi barcha tamoyillar xalqaro
huquqning asosiy qoidalariga to ‘la muvofiqdir.
8-§. O ‘zbekiston Respublikasi tashqi siyosatining
asosiy prinsiplari
Mustaqil 0 ‘zbekiston Konstitutsiyasining tashqi siyosatga
bag‘ishlangan moddasida mamlakat tashqi siyosati davlatlar
ning suveren tengligi tamoyiliga asoslanishi belgilab qo‘yilgan.
C hunki xalqaro huquq ta rtib o tn i faqatgina davlatlarning
yuridik jih atd an tengligini to iiq hurm at qilish asosidagina
amalga oshirish mumkin. H ar bir davlat boshqa ishtirokchilar
suverenitetini hurmat qilishga majbur. Buning m a’nosi shundan
iboratki, hech bir davlat o ‘zga
davlatlarning hududlaridagi
qonunchilik, ijro va sud hokim iyatining faoliyatiga ham da
o ‘sha davlatning mustaqil tashqi siyosiy faoliyat yuritishiga
aralashmasliklari va o ‘z tashqi siyosatlarini mustaqil ravishda
yurita olishlari lozim. Ushbu qoida BMT Nizomining birinchi
bo‘lim 2-moddasida o‘z ifodasini topgan. Unda shunday ta ’rif
beriladi: «Tashkilot unga a ’zo b o ig a n barcha davlatlarning
suveren tengligi tamoyiliga asoslanadi». Shunday qoidalar BMT
tizimidagi xalqaro tashkilotlar nizomlarida, aksariyat mintaqa-
lararo xalqaro tashkilotlarning nizomlarida k o ‘ptomonlama
va ikkitom onlam a davlatlararo ham da xalqaro tashkilotlar
tomonidan tuzilgan hamkorlik kelishuvlarida
hamda xalqaro
tashkilotlarning huquqiy hujjatlarida ya’ni Xelsinki Kengashi-
ning yakunlovchi hujjatlari, Parij va Madrid xartiyalarida o ‘z
ifodasini topgan.
Suveren tenglik tamoyilining asosiy ijtimoiy mohiyati davlat-
larni iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy va boshqa xarakterdagi farq-
laridan q a t’i nazar xalqaro munosabatlarda yuridik jihatdan
teng ishtirokini ta ’minlashdan iborat. Chunki davlatlar xalqaro
munosabatlarning teng huquqli qatnashchilaridir
va ular bir
xil huquq hamda majburiyatlarga ega.
1970-yilgi Deklaratsiyaga asosan suveren tenglik prinsipi
tushunchasi quyidagi asosiy qoidalarni o ‘z ichiga oladi:
a) Davlatlar yuridik jihatdan tengdirlar;
b) H ar bir davlat to i a suverenitetga xos b o ig a n huquq-
lardan to ‘liq foydalanadi;
d) H ar bir davlat boshqa davlatlarni huquq subyekti sifatida
hurmat qilishga majbur;
79
e) Н аг b ir d a v la tn in g yax litlig i,
h u d u d iy va siyosiy
mustaqilligi daxlsizdir;
f) H ar bir davlat o ‘zining siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy va
madaniy tizimini erkin tanlash, ularda mavjud munosabatlarni
tartibga solish huquqiga ega;
g) H ar bir davlat o ‘zining xalqaro majburiyatlarini to ‘liq
va vijdonan bajarish hamda boshqa davlatlar bilan tinchlik va
osoyishtalikda yashashga majburdir.
Y EX HTning 1975-yilgi Y akuniy hujjatidan o ‘rin
olgan
tam oyillar D eklaratsiyasiga binoan davlatlarning suveren
tengligi prinsipi quyidagilarni anglatadi:
- Davlatlar o ‘z munosabatlarida tarixiy va ijtimoiy-siyosiy
rivojlanishlardagi farqlarni hurm at qilishlari lozim;
- Y o‘nalishlar va qarashlarning har xilligi, ichki qonunlar
ham da m a’muriy qoidalar suverenitetga rioya qilish yo‘lida
g‘ov b o ‘lmasligi kerak;
- H ar bir davlat boshqa davlatlar bilan munosabatini o ‘z
xohishicha va xalqaro huquqqa muvofiq belgilash va amalga
oshirish huquqiga ega;
- D a v la tla r x alq aro
ta sh k ilo tla rg a k irish , ikki yoki
ko ‘ptomonlama shartnom alarga a ’zo b o ‘lish ham da betaraf-
lik huquqlariga ega.
Shunday qilib, har bir davlat suveren tenglik tamoyilining
asosiy qoidalari nafaqat davlat suverenitetini taqozo etibgina
qolmay, balki uni hurm at qilishni ham talab etadi. Davlatlar
o ‘zaro munosabatlarda bir-birlarining tarixiy va ijtimoiy-siyosiy
riv o jlan ish ig a, u la rd a g i tu rli y o n d ash u v va q a ra sh la rn i
shakllanishiga, ichki qonun
va qoidalarini yaratishlariga,
xalqaro huquq ta ’sirida boshqa davlatlar bilan b o ‘ladigan
munosabatlarini o ‘z nuqtai nazari bilan amalga oshirishlariga
to ‘sqinlik qilmasligi lozim.
j
D avlatlarning yuridik jih atd an tengligi; ularning faktik
jih a td a n x alqaro m u n o sab a tlard a tengligini bildirm aydi.
Chunki BMT Xavfsizlik Kengashining a ’zolaifi alohida huquqiy
holatga ega ekanligi bunga misol b o ‘la oladi. Muayyan bir
d av lat, d a v la tla ra ro ittifo q la r yoki x alq a ro ta sh k ilo tla r
tomonidan yaratilgan normalar boshqa davlatlarga tazyiq bilan
o ‘tkazilishi mumkin emas.
Xalqaro huquq subyektlarini har qanday xalqaro huquqiy
m unosabatlar
tizimiga kiritish, faqatgina uning erkinligiga
asosan amalga oshiriladi.
80
Shunday qilib, suveren davlatlar bor ekan, suveren tenglik
tamoyili xalqaro huquq tizimidagi asosiy qoidalardan biri
b o ‘lib qoladi.
Xalqaro huquqning kuch
Do'stlaringiz bilan baham: 
