Psixologik trening asoslari

Tanaga yo'naltirilgan psixoterapiya usullari
biroz farq qiladi. Ularning 
asoschisi V. Rayx bo'lib, hozirgi kunda amaliy psixologlar - etakchi trening 

---

64 
guruhlari ushbu terapiya turiga tobora ko'proq jalb qilinmoqda. Bu erda 
texnikaning uchta asosiy kichik guruhlari ajralib turadi: tananing tuzilishi ustida 
ishlash, hissiy bilish va asabiy mushaklarning yengilligi va sharqiy usullar (hasa 
yoga, aikido, taichi). 
Sohaga oid izlanishlarda meditatsion texnikani, shuningdek, jismoniy 
tarbiya va hissiy yengillik, haddan tashqari aqliy zo'riqish, stress, avtoseptik 
qobiliyat va o'z-o'zini tartibga solish usullarini o'rgatish uchun foydalanilganligi 
sababli, trening usullariga ham tegishli bo'lishi va ulardan unumli foydalanish 
talqin qilinganki, bugungi kunda shaxslarning turli muammolarini echimini 
topishda ulardan atroflicha foydalanib kelinmoqda. Ammo birinchi bosqichlarda 
meditatsion metodlar geterosuggestion(ijobiy psixoemotsional va motivatsion 
munosabatni shakllantiradi) shaklida taqdim etiladi. 
2.Umumiy usullar:guruhiy bahs-munozara, aqliy hujum. 
Guruh 
munozarasi 
- bu guruhning qaror qabul qilish jarayonini o'rganish vositasi; samarali 
xulq-atvor va ishonarli ta'sir ko'rsatish ko'nikmalarini rivojlantirish; aloqa 
shakllari, etakchilik va guruhlarning ustunligi haqida ma'lumot beradi. Bundan 
tashqari, guruhlarda muhokamaning borishini kuzatish qatnashchilarning o'z 
faoliyatini tashkil qilish, o'zini boshqarish, bir-birlarini tinglash, o'z nuqtai 
nazarlarini isbotlash uchun bahslashish, bir-biri bilan muzokaralar olib borish va 
murosaga kelish qobiliyatini shakllantiradi. Ko'pincha munozaralar davomida 
qizg'in munozaralar yuzaga keladiki, bu ularning ishtirokchilariga muloqot 
qilishda yetarli emasligini va bu borada o'zini yaxshilash zarurligini ko'rsatadi. 
To'g'ri tashkil etilgan guruhiy diskus guruh a'zolarining hamjihatligini 
shakllantirishga hissa qo'shish imkoniyatini oshiradi. 
Guruhda munozaralarni olib borish ko'nikmalarini rivojlantirish uchun 
odatda turli xil vazifalar va mashqlar qo'llaniladiki, ular umumiy guruh 
muammolari 
echimini 
ishlab 
chiqish 
zaruratini 
kamaytiradi. 
Guruh 
muhokamasini guruhda o'tkazishda K. Rudestam qatnashchilarga kelishuvga 
erishish uchun quyidagi tavsiyalarni berishni tavsiya qiladi:
11
1. Shaxsiy qaroringizni himoya qilishdan saqlaning. Vazifaga mantiqiy 
yondashing. 
2. Faqat kelishuvga erishish uchun fikringizni o'zgartirishdan saqlaning, 
nizolardan qochishga urinmang. Hech bo'lmaganda qisman rozi bo'lishingiz 
mumkin bo'lgan qarorlarni qo'llab-quvvatlang. 
11
К. Рудестам, гуруҳ психотерапияси. - М .: Прогресс, 1993 йил. 

---

65 
3. Guruh muammosini hal qilishda kelishuvga erishish uchun ovoz berish, 
murosali echimlar kabi “nizoni kamaytirish” usullaridan foydalanishdan 
yiroqlashing. 
4. Qarama-qarshilikdagi qarorlarni qabul qilish uchun to'siq emas, yordam 
sifatida qarang. 
Muhokama o'tkazish - bu guruhni faollashtirishning samarali usuli. Ushbu 
manbadan boshqa muammolarni hal qilish uchun yo'naltirib, undan foydalanish 
mumkin. Mashqdan keyin fikrlash va muhokama qilish uning eng muhim 
tarkibiy qismidir. Buning uchun etarli vaqt bering. Mashqni o'zi bajarishdan 
ko'ra muhokama uchun kamida ikki marta ko'proq vaqt ajratish kerak. 
Ishtirokchilarga mashq paytida ularga nima bo'lganligi to'g'risida xabar berish, 
tajribasini tahlil qilish va tushunish uchun imkoniyat berish muhimdir. 
Munozarani quyidagicha tuzish mumkin: 
1) bajarilishi kerak bo'lgan harakatlar tavsifi, keyinchalik ularni sharhlash; 
2) jismoniy mashqlar bajarish paytida ular bilan bog'liq bo'lgan narsalarni 
izohlash bilan his-tuyg'ularning tavsifi; 
3) guruh va rahbarning fikrlari. 
Siz kamroq yoki tuzilgan munozaradan foydalanishingiz mumkin, masalan 
guruh uchun ochiq yoki kamroq ochiq savollardan boshlab, masalan: “Nima 
bo'ldi?”, “Ish paytida nimani payqadingiz?”, “Ushbu mashq haqida nima deb 
o'ylaysiz?” va hokazo. Shu bilan birga, ishtirokchilarga berilgan savollar haqida 
o'ylashlari va ularga javob berishlari uchun vaqt berish kerak. Muhokama 
davomida siz quyida tavsiflangan guruhli so'rov va muloqot bo'yicha o'zaro 
hamkorlikni tashkil qilish usullaridan foydalanishingiz mumkin. Shu bilan birga, 
rahbar etakchi savollarni bermaslikka harakat qilishi kerak, masalan: “Siz buni 
payqadingizmi?”, “Sizlardan kim buni his qildi?” Bundan tashqari, barcha 
ishtirokchilar oldindan ma'lum bo'lgan xulosalarga kelishlari uchun harakat 
qilish kerak emas. Ammo, boshqa tomondan, ishtirokchilarga to'plangan 
tajribani ushbu guruh tashqarisidagi real dunyo tajribasi bilan bog'lashda yordam 
berish kerak. Buni masalan, “Qanday qilib siz (undan) foydalana olasizmi?”, “ 
Qanday holatlarda (u) foydali bo'lishi mumkin? “ va h.k. 
Ishtirokchilarning ushbu mashq kelajakda ularga beradigan yoki berishi 
mumkinligi haqidagi fikrini shakllantirish jarayonini boshqarish orqali etakchi 
ularni yanada rivojlanishini (ish jarayonida olgan rivojlanishidan tashqari) 
dasturlashi mumkin .
Trening jarayonida “Aqliy hujum” metodining mohiyati jamoa hamkorligi 
asosida muammoni yechish jarayonlarini vaqt bo`yicha bir qancha bosqichdagi 

---

66 
(g`oyalarning generatsiyalash, ularni tanqidiy va konstruktiv holatda ishlab 
chiqish) ajratishdan iborat. 
Trening jarayonida “Aqliy hujum” metodidan maqsadli foydalanish ijodiy 
nostandart tafakkurlashni rivojlantirish garovi hisoblanadi. “Aqliy xujum” 
metodini uyushtirish birmuncha sodda bo`lib unda ta'lim mazmunini o`zgartirish 
jarayonida foydalanish bilan birgalikda ishlab chiqarigsh muammolarining 
yechimini topishda ham juda qo`l keladi. Dastlab guruh yig`inlari va ularning 
oldiga muammo qo`yiladi. Bu muammo yechimi to`g`risida barcha 
ishtirokchilar o`z fikrlarini bildiradilar. Bu bosqichda hech kimning o`zga kishi 
g`oyalariga “hujum” qilishi yoki baholashiga xaqqi yo`q. Demak, “Aqliy 
hujum” yo`li bilan qisqa minutlarda o`nlab g`oyalarni yuzaga chiqish 
imkoniyatlari mavjud bo`ladi. Aslini olganda g`oyalar sonini aqlga kiritish 
asosiy maqsad emas, ular muammo yechimini oqilona ishlab chiqish uchungina 
asos bo`ladi. Bu metod shartlaridan biri hech qanday tashqi ta'sirsiz 
qatnashuvchilarning har biri faol ishtirokchi bo`lishi kerak. Bildirilgan 
g`oyalarning besh yoki oltitasigina asosiy hisoblanib muammo yechimini 
topishga salohiyatli imkoniyatlar yaratadi. 
Shunday qilib, “Aqliy hujum” qoidalarini quyidagicha belgilash mumkin: 
1)olg`a surilgan g`oyalar baholanmaydi va tanqid ostiga olinmaydi; 
2)ish sifatiga emas, soniga qaratiladi, g`oyadar qancha ko`p bo`lsa shuncha 
yaxshi; 
3)istalgan 
g`oyalarni 
mumkin 
qadar 
kengaytirish 
va 
rivojlantirishga harakat qilinadi; 
4)muammo yechimidan uzoq g`oyalar ham qo`llab-quvvatlanadi; 
5)barcha g`oyalar yoki ularning asosiy mag`zi (farazlari) qayd etish yo`li 
bilan yozib olinadi; 
6)”hujum”ni o`tkazish vaqti aniqlanadi va unga rioya qilinishi shart; 
7). beriladigan savollarga qisqacha ( asoslanmagan) javoblar berish ko`zda 
tutilishi kerak. 
Vazifasi: “Aqliy hujum” qiyin vaziyatlardan qutulish choralarini topishga, 
muammoni ko`rish chegarasi kengaytirishga, fikrlash bir xilliligini yo`qotishga 
va keng doirada tafakkurlashga imkon beradi. Eng asosiysi, muammoni yechish 
jarayonida kurashish muhitidan ijodiy hamkorlik kayfiyatiga o`tiladi va guruh 
(sinf) yanada jipslashadi. 
Ob'ekti: qo`llanish maqsadiga ko`ra bu metod universal hisoblanib 
tadqiqotchilikda (yangi muammoni yechishga imkon yaratadi), o`qitish, trening 
jarayonida (o’`quv materillarini tezkor o`zlashtirishga, muammolarni aniq 

---

67 
echimini topishga qaratiladi), rivojlantirishda (o`z-o`zini bir muncha samarali 
boshqarish asosida faol fikrlashni shakllantiradi) asqotadi.