O’zbekiston sanati Qadimgi sanat asarlari Amur Temur va Temuriylar

Amir Temur va Temuriylar hukmronligi davrida o’ziga xos bir devor paydo bo’ladi – monumental, ochilgan tarixiy kompozitsiyalar bilan, ko’proq xona uchun – dekorativ ko’rinishdagi landshaft, bu erda «bezakiy rassom» tushunchasi ko’proq qo’llanildi («Shaxi» majmuasidan maqbaralar ichki qismida Samarqanddagi Zinda, Bibixonim, Fog-aka, Shahrisabzdagi Gumbazi Seyidon maqbarasining ichki qismi daraxtlar, peyzajlarda joylashgan qushlarni tasvirlaydi. Musulmonlarning uslubiy san’ati landshaft berish, yodgorliklarni ichki va tashqi tomondan bezatilgan edi va shahar kosmik Islom estetik tasvir g’oyalariga mos badiiy atrof-muhitning muhim tarkibiy qismi bo’lib qoldi O’zbekiston bezagi bo’ladi.
XIX asrning o’rtalariga kelib, Yevropa tasviriy san’atining an’analari mintaqaga, birinchi navbatda, marmar rasm va chizishga kirib boradi.O’zbekistonning barcha zamonaviy shakllari va janrlarida san’ati asosan yigirmanchi asrda shakllangan bo’lib, u Yevroosiyo o’yini mahsulotidir. XX-asrning boshlarida O’zbekistonning rivojlanishidagi an’anaviy badiiy madaniyati XX asrning boshida mintaqaning murakkab tarixiy, geosiyosiy, etno-madaniy, diniy, ijtimoiy-iqtisodiy o’ziga xosligini aks ettirgan. Taraqqiy etgan o`zgarishlar dinamikasi, XX asr boshidagi buyuk ijtimoiy g’alayonlar, yevropacha shakllarining tug’ilishi uchun fon yaratdi va bu yevropa yoki rus san’atining milliy tuproqqa oddiy mexanik ravishda uzatilishi emas edi.

XX asrning o’rtalariga qadar O’zbekistonning San’ati bu yerga turli vaqtlarda kelgan rus san’atkorlarining nomlari bilan ifodalanadi (Farg’ona shahrida tug’ilgan V.N Volkovning ishi bundan mustasno). O’zbekiston rassomlarining XX asrning boshlarida qilgan birinchi asarida, Yevropa san’ati va Sharqiy badiiy dunyoqarashning «genetik kodi» dan yaratilgan ijodiy izlanishlar simbiozini ko’rish mumkin. Bunga misol sifatida A. Volkov, A.V.Nikolayev (Usto Mumin), N.Karaxon, M.Kurzin, E.Koravay, U.Tansykbaev, O.Tatevosyan, V.Ufimtsev va «Turkiston avangardining» Savitskiy nomidagi Nukus muzeyi va Toshkent Davlat San’at muzeyi kollektsiyalarida juda yaxshi ifodalangan.
1950-yillarda rasm va haykaltaroshlik milliy maktabi shakllandi, shoshilinch grafikalar keng tarqaldi. 1941-1945 yillarda Moskva, Kiyev va Leningraddan Toshkent va Samarqandga san’at maktablarini evakuatsiya qilgan davrda O’zbekiston san’ati shakllanishiga va rivojlanishiga katta hissa qo’shdi. Bu davrda badiiy an’analarning almashinuvi kuchaytirildi, ularning o’zaro munosabatlari turli yo’nalishlarda yangi tendentsiyalar, shakllar, usullar, badiiy ifoda vositalari paydo bo’lishiga hissa qo’shdi umuman, juda o’zbek rassomlari professional mahorat darajasini oshirish, san’at.
O’zbekiston XX asr san’ati oxiriga kelib, boshqa sovet respublikalari san’ati bilan aylanayotgan ularning yorqin asl tilini sotib oldi. O’zbekiston rassomlari ko’p millatli ijodiy guruhi milliy maktab rivojiga noyob hissa qo’shgan har kimga rassomlar bir necha asrlarni tashkil etildi. Ularning nomlari O’zbekiston san’at oltin tarixi keltirilgan – Abdulhaq Abdullayev, Chingiz Ahmarov, Varsham Eremyan, Rahim Ahmedov, Nigmat Kuzibayev, Mannon Saidov, Nadejda Kashin, Rashid Timur N.Pak, V.Jmakin, V.Burmakin, R.Charyev bo’lib, E.Melnikov, Yu.Taldyukin, N.Shin, B.Jalolov, J. Umarbekov, M.Kagarov va ko’plab boshqalar. ularning ijodida G’arb san’atining texnikasi organik Sharqiy dekoratizm an’analari bilan sintez qilinadi.