O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi

SHakar. Yo‘q, ayangiz qanaqa qizlarni yoqtiradilar? 

Karimjon.  U  kishining  yoqtirganlarini  qo‘yaverasiz,  nuqul  sochdan 

gapiradilar! 

SHakar  (xotirjam  bo‘lib).  Bundoq  deng!..  Lekin  ayangizga  ma`lum 

qilmaganingiz chakki bo‘libdi! Olti oy oldin yig‘lasalar bu choqqacha taqdirga tan 

berib yupanib o‘tirar edilar (A.Qahhor) kabi. 

Dramatik 

asarlarda 

bir 

tarkibli 

gaplarning 

ushub 

ko‘rinishidan 

foydalanishning  dialogik  jarayonda  suhbatdoshlarning  nutqi  bir-birini  to‘ldirib 

borishi yoki ikkinchi gapdagi harakat sub`ekti birinchi gapda ifodalanganligi bilan 

izohlanadi: 

Sobirjon (ko‘chadan). Bo‘stonbuvi ermatova! ermatova! 

Bo‘ston (tovushi). ermatova yo‘q! Ko‘chib ketgan! ermatova o‘lgan! 

Sobirjon.  O‘lgan?  Xudo  rahmat  qilsin! (Fotiha  o‘qiydi)  Sal  sabr 

qilganlarida pensiyalarini olib ketar edilar! (Kiradi) (A.Qahhor) singari. 

B. Hozirgi zamon fe`lining 3-shaxs shakli bilan:  

–  Singlim,  men  o‘n  kunda  qaytib  kelaman,  kelgunimcha  o‘rtog‘ingiz  bilan 

birga bo‘ling. Mana, o‘zingiz ko‘rgan joy, bemalol ayshlaringni qilinglar. Xo‘pmi, 

singlim? 

–  Xo‘p,  deyaptilar,–  dedi  mulla  Norqo‘zining  xotini,–  bu  kishining  ham, 

menga o‘xshab, boshqa gapirishadigan o‘rtoqlari yo‘q (A.Qahhor).  

---

58 

 

Bir tarkibli gaplar kesimining bu shaklda qo‘llanishi so‘zlashuv uslubiga xos 

va shu tarzda badiiy-publitsistik uslublarga ko‘chgan. 

Ammo  kesimning  -moqda,  -moqdalar  singari  qo‘shimchalar  bilan 

qo‘llanishida uslubiy chegaralanish mavjud. Ular publitsistik va uning xabar janri 

doirasida  chegaralangan:  Bugungi  kunda  Prezidentimiz  tomonidan e`lon  qilingan 

«O‘lim  jazosini  bekor  qilish  to‘g‘risida»  va  «Qamoqqa  olishga  sanktsiya  berish 

huquqini  sudlarga  o‘tkazish  to‘g‘risida»gi  Farmonlar  sud-huquq  tizimini  yanada 

leberallashtirishning eng  muhim  vazifasi  sifatida  qaralmoqda.  Ko‘chabegilar 

ko‘pqavatli uylar atrofidagi obodonchilik va chiqindi tashib ketish ishlariga jiddiy 

e`tibor qaratmoqdalar. Bugun u kishi yonimizda bo‘lmasalar-da, hamon farzand-u 

nabiralari,  biz  kabi  shogirdlari  qalbida  yashab  kelmoqdalar.  Xiriart  soliq 

to‘lamagalikda gumon qilinmoqda («Zarafshon») kabi. 

Xabar  janriga  xos  bo‘lgan  fe`lning  bu  shaklini  faqatgina  bir  tarkibli  gaplar 

doirasida  chegaralash  to‘g‘ri emas.  Ular  ikki  tarkibli  gaplarda  ham  bab-baravar 

kuzatiladi:  Badiiy  ijod  bilan  faqat  shoir  va  yozuvchilar,  jurnalistlargina emas, 

shifokorlar,  iqtisodchilar,  dehqon  va  hunarmandlar  ham  shug‘ullanmoqdalar. 

Unda o‘quvchilar O‘zbekistoi madaniyat tarixi muzeyi, O‘lkashunoslik, Afrosiyob 

muzeylari,  Ulug‘bek  rasadxonasi  va  yodgorlik  muzeyi,  S.Ayniy  yodgorlik  uy 

muzeyi  va  Go‘ri  Amir  maqbaralariga  borishib  bir  olam  zavq  bilan  qaytib