O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi

qaraydilar  (O‘.Hoshimov).  Nutq  muallifi  bu  qatag‘on  tashkilotchilarini  nomini 

tilga  olishni  istamaydi,  hatto  u  yoki  ular  deb  aytishni  ham  istamaydi.  Ushbu 

gaplarning  stilistik  ma`nosi  ana  shu.  Bu  stilistik  ottenka  gapda  ishtirok etayotgan 

boshqa  vositalar  yordamida  yanada  kuchaytirilishi  ham  kuzatiladi.  Masalan:  bu 

qanaqasi  bo‘ldi:  Bu  qanaqasi  bo‘ldi?  Bir  begunoh  odam  ko‘chada  ketayotgan 

bo‘lsa-da, he yo‘q – be yo‘q mashinaga bosib olib ketaversalar? (O‘.Hoshimov). 

-kesim  tarkibida -lar  ko‘rsatkichining  kelishi nutq  sub`ektining  madaniyatli 

kishi ekanligi  anglatadi.  Barakning  o‘rtasiga  brezent  parda  osib,  ikkiga  bo‘ldilar 

(O‘.Hoshimov),  Nariroqdagi  xarrakning  qorini  sidirib  tashlaydilar-da,  tizilib 

o‘tirib,  domino  o‘ynashga  tushadilar  (O‘.Hoshimov)  gaplari  shaklan  o‘xshash 

bo‘lsa  ham,  stilistik  jihatdan  betaraf  gaplardir.  Bu  gapdan  hech  qanday  hurmat 

ma`nosi  sezilmaydi  va  buni  ifodalashga  zarurat  ham  yo‘q.  Lekin  madaniyatli, 

ziyoli kishi uchun bu tarzda gapirish me`yor sanaladi. 

                                           

41

 

Ўзбек тили грамматикаси, I том. – Тошкент: Фан, 1975, -Б.475. 

---

54 

 

-shaxsi  noaniq  gaplarning  bir  tarkibli  bo‘lib,  eganing  qo‘llanmasligiga 

mikromatn  tarkibidagi  bu  gapdan  oldingi  gapda ega  ifodalangan  bo‘lishi  va  bu 

holat  so‘zlovchiga  ham,  tinglovchiga  ham  ayonligi  sabab  bo‘lishi  mumkin: 

To‘yxonaga  etguncha  bir  og‘iz  gaplashmadilar  (O‘.Hoshimov).  Mikromatn 

quyidagicha  bo‘lgan:  Komissar  orqa  o‘rindiqqa  o‘tayotganda  qo‘shnisi  o‘ziga 

nafrat  bilan  qarab  qo‘yganini  sezdi...  To‘yxonaga  etguncha  bir  og‘iz 

gaplashmadilar. SHoir ortiga burilib qaramas, o‘qtin-o‘qtin xo‘rsinib qo‘yar edi. 

Bu o‘rinda fikrning aynan bilan tarkibli gap tarzida ifodalanishi maqsadga muvofiq 

bo‘lgan va muallifni o‘rinsiz takrordan, shuningdek ifodadagi stilistik g‘alizlikdan 

qutqargan. 

Ammo  bu  tipdagi  gaplarning  qo‘llanishida  ba`zan  haqiqiy  ma`nodagi 

stilistik  ottenkalar  bo‘rtib  turgan  holatlar  mavjud:  Birovning  haqini  eyishdan  or