|
2.2. Ko‘kat o‘tlar
Bahor, yoz va kuz fasllarida chorva mollarining asosiy
ozig‘i ko‘k o‘t hisoblanadi. Yaylovda boqilayotgan mol
tabiiy ko‘kat o‘tlarni o‘zi o‘tlab yeydi. Bog‘lab asralgan
mollarga esa tabiiy o‘tlar ham, madaniy oziqbop o‘tlar
ham o‘rib yediriladi. Ko‘kat o‘tlarning tarkibida suv ko‘p
bo‘lishiga qaramay, oziqlik qimmati jihatdan katta aha-
miyati bor. Kimyoviy tahlillarning ko‘rsatishicha, ko‘kat
o‘tning quruq moddasida 20–25% protein, 10–16% klet-
chatka, 4–5% yog‘, 35–50% azotsiz ekstraktiv moddalar,
9–12% mineral moddalar bo‘ladi. Mineral elementlar-
dan fosfor, kaliy, kalsiy, magniy eng ko‘p qismini tash-
kil etadi. Ko‘kat o‘tning proteini biologik jihatdan yuqori
sifatlidir. Vitaminlardan eng ko‘pini karotin tashkil qila-
di. U har 1 kg ko‘k o‘t tarkibida 100–1500 mg ga qadar
bo‘lishi mumkin. Organik moddalar molning hazm qi-
lish a’zolarida oson parchalanadi va tez hazm bo‘la ola-
di. Oziq moddalarini hazm qilish uchun mol vujudi ko‘p
ener giya sarf qilmaydi. Qoramol me’dasi ko‘kat o‘tning
1 kg quruq moddasini hazm qilishga 1 kg konsentrat
yemni hazm qilishga qaraganda 1,5 marta kam oshqozon
shirasi sarf qiladi. Shuningdek, 1 kg pichanni hazm qi-
lishga sarf bo‘ladigan fermentga qaraganda esa 3 bara-
var kam energiya sarflaydi. Yaхshi sifatli ko‘k o‘tning
organik birikmalarini qoramol 75–85%, ot va cho‘chqa
84
60–70% o‘zlashtiradi. Ko‘k o‘tlar mayin, yumshoq, ser-
suv bo‘lganligi sababli hamma turdagi mol yaхshi yeydi,
uni qoramol bir sutkada 70 kg, ot 50 kg, cho‘chqa 12 kg,
qo‘y 10 kg iste’mol qilishi mumkin. Ko‘kat o‘t bilan bo-
qilgan molning tanasida ko‘p miqdorda yog‘, oqsil, mi-
neral moddalar, vitaminlar to‘planadi. Mahsuldorlik ortadi,
mahsulot sifati yaхshilanadi. Fiziologlarning aniqla shiga
ko‘ra, yildagi bir fasl davomida ko‘k o‘tga to‘yg‘izib bo-
qib kelingan molning tanasida bir yil davomida yetadigan
miqdorda oziq moddalar zaхirasi to‘planadi.
Ko‘k o‘tning oziqlik qimmati ko‘p jihatdan o‘sim likning
o‘sish davriga bog‘liq. Odatda, u shonalash, poyaga kirish,
g‘unchalash davrlarida oziq moddalarga boy. Gullash,
don tugish davrlariga o‘tishi bilan o‘simlik ulg‘ayib –
dag‘allashadi. Unda kletchatka miqdori ortadi. Bu hol
hazm bo‘ladigan oziq moddalar miqdorining kamayishiga
sabab bo‘ladi. Masalan, ko‘k o‘tning 1 kg quruq moddasi
tarkibida quyidagi miqdorda oziq moddalar bor (g):
Protein
Kletchatka
Karotin
Shonalash davri
180
230
512
G‘unchalash
davri
120
240
260
Gullash davri
100
290
218
O‘simlikning yeyilishi ham uning mayin yoki
dag‘alligiga, ya’ni o‘sish davrining o‘zgarishiga bog‘liq.
Mollar yaylov sharoitida boqilganda shonalash davriga
kirgan ko‘kat o‘tni 90%, g‘unchalagan davrida 70–80%,
gullaganda 50–60%, doni pishganda esa 10–20% iste’mol
qiladi.
Qadim zamonlardan buyon tabiiy o‘tloqlar pichan
uchun o‘rilgan. Ko‘p yillik madaniy o‘tlar esa pichan
85
qilib quritish maqsadida sepib kelinadi. Ana shu sa-
babli ham o‘simlik bo‘yiga o‘sib, tarkibidagi suv miq-
dori xiyla kamaygandan so‘ng o‘rish odat tusiga kirgan.
Ma’lumki, pichan qilish uchun ko‘kat o‘tni shonalash
davrida o‘rish yaramaydi, chunki bu davrda o‘simlik
poyasining namligi 80–85% bo‘ladi. Bunday namlik
juda yuqori hisoblanib, uning sifatini yo‘qotmay quritib
olish ancha mashaqqatlidir. Ammo muddatini kechik-
tirib o‘rish ham to‘g‘ri kelmaydi. O‘simlik ulg‘aygan
sari dag‘allashib kletchatkasi ortadi. Hazm bo‘ladigan
oziq moddalar miqdori kamayib ketadi. Pichan uchun
mo‘ljallangan o‘simliklar gullash fazasida o‘rilganda
ham har 1 g paykaldan oziq moddalar keyingi davrlari-
dagiga qaraganda 30–35% ko‘p olinishi mumkin. Tajri-
balarning ko‘rsatishicha, beda paykalini har 1 ga dan
olingan oziq birligi va oziq moddalar miqdori 3 o‘rimda
o‘rtacha quyidagicha bo‘lgan (s/ga):
Poya otganda G‘unchalaganda Gulga kirganda
Quruq modda
73,4
82,5
92,2
Xom protein
14,5
14,2
14,1
Kletchatka
12,9
17,0
22,0
Oziq birligi
80,7
82,5
81,0
Hazm
bo‘ladigan
protein
13,2
12,1
10,9
Chorvachilik uchun tabiiy o‘tloq va pichanzorlar ning
ahamiyati katta. O‘zbekiston, Turkmaniston va Janubiy
Qozog‘istonda chorva mollari butun yil davomida tabiiy
yaylovlarda yuradi. Bir qancha janubiy va sharqiy hudud-
larda 7–8, qoratuproqli bo‘lmagan mintaqalarda 5–6 oy
tabiiy o‘tloqlardan foydalaniladi. 1994-yil ma’lumoti
86
bo‘yicha respublikamizda jami qishloq хo‘jalik yerla-
rining 7,7% ni oziqbop ekinlar tashkil etadi. Oziqbop
madaniy o‘simliklardan sebarga, esparset, shabdar, ber-
sim, raygras, perko, sudanut, beda ekilib kelinmoqda. Ayni
o‘simliklarning hosildorligini oshirish, oziq zaхiralarini
to‘plash chorvachilikni rivojlantirishning asosiy omillari-
dandir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
