O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi b. M. Tojiboyеv

2-§. OZIQLARNING TO‘YIMLILIGIGA
BAHO BЕRISH
2.1. Ko‘k o‘t uni
Mollarni  ratsion  asosida  oziqlantirish  bo‘yicha 
o‘tkazilgan  ilmiy  izlanishlarning,  хo‘jaliklarda  chorva 
mollarini boqish bo‘yicha bajarilgan amaliy ish tajribalari-
ning ko‘rsatishicha, ko‘k o‘t unini hamma turdagi mol va 
parrandalarga  berib  yedirish  yaхshi  natija  beradi.  Yosh 
cho‘chqalarning ratsionidagi konsentrat yemning 15% ini 
ko‘k beda uni bilan almashtirilganda ularning qo‘shimcha 
vazni  10–15%  ga  ortdi.  Mahsulot  yetishtirishga  qilingan 
хarajat  esa  8–9%  ga  kamaydi.  Parranda  ratsioniga  kiriti-
ladigan A vitamini konsentratlari uchun хarajatni kamay-
tirish  imkonini  berdi,  chunki  o‘t  unida  karotin  ko‘p.  Ka-

---

82
rotin  esa  A  vitaminining  o‘rnini  bosa  oladigan  provita-
mindir.
Ko‘k  o‘t  uni  tayyorlash  uchun  beda  va  boshqa 
o‘simliklar  shonalash  yoki  g‘unchalash  vaqtida  o‘riladi. 
Bu  esa  hazm  bo‘ladigan  protein  va  azotsiz  ekstraktiv 
moddalarni  (AEM)  har  gektar  oziqbop  o‘simlik  paykali 
hisobiga  1,5–2  baravar  ko‘p  olishga  imkon  beradi,  ya’ni 
har  gektar  maydondan  olinadigan  oziq  birligi  miqdori 
ortadi.  Bunda  har  gektar  paykaldan  bir  faslda  10  t  ko‘k 
o‘t uni olish mumkin. Uning to‘yimliligi esa 8 ming oziq 
birligini tashkil etadi.
Ko‘k  o‘t  uni  odatda  ko‘proq  bedadan  tayyorlanadi. 
Shuning  uchun  beda  unining  oziqlik  qimmati  nisbatan 
yaхshi o‘rganilgan. Yuqori sifatli beda uni tarkibida 22% 
protein,  18%  kletchatka  bo‘ladi.  Mineral  moddalar  tarki-
bida 1,2–1,5% kalsiy, 0,2–0,3% fosfor, 0,07–0,11% natriy, 
0,5–2,0%  kaliy,  0,4–0,5%  хlor,  0,30–0,55%  magniy  bor. 
Shuningdek,  har  1  kg  un  tarkibida  300–450  mg  temir, 
30–40 mg marganes, 16–20 mg ruх, 10–11 mg mis, 0,5–
0,6  mg  selen,  0,18–0,30  mg  kobalt,  0,12–0,20  mg  yod 
mikroelementlari mavjud.
Un  tarkibida  aminokislotalarning  deyarli  hammasi 
bor.  Bulardan  (%  miqdorida):  lizin  –  0,6–1,  triptofan  – 
0,4–0,6,  metianin  –  0,2–0,4,  treonin  –  0,6–1,0,  valin  – 
0,7–1,2, gistidin – 0,3–0,5, finilalanin – 0,8–1,2, leysin – 
1,1–1,7,  izoleysin  –  0,6–0,9,  arginin  –  0,6–1,0,  glisin  – 
0,7–1,1, tirozin – 0,4–0,8, alanin – 0,8–1,3, asparagin kis-
lota  –  1,7–2,3,  glutamin  kislota  –  1,5–2,3,  prolin  –  0,8–
1,1, serin – 0,7–0,9 mavjud.
Beda uni vitamin va boshqa biologik faol moddalarga 
ham boy. Har 1 kg beda uni tarkibida (mg/kg): betakarotin – 

---

83
102–205,  E  vitamini  –  100–150,  K  vitamini  –  8,5–9,5, 
riboflavin  –  10–17,  niatsin  –  41–58,  pantoten  kislota  – 
20–30, хolin – 1500–1800, folieviy kislota – 1,0–3,0, tia-
min – 3–4, piridaksin – 6,5–7,5, beatin – 4,6–5,4, ksanto-
fill – 175–400 atrofida bo‘ladi.