O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

25- 26-27 MARUZA: XELITSERALILAR (CHELICERATA) KENJA TIPI (6 
SOAT) 
Ma’ruza rejasi: 
1.Xelitseralilarning umumiy tavsifi va klassifikatsiY. 
2.Orgimchasimonlar sinfi, tashki tuzilshi. 
3. Orgimchaksimonlsrning ichki tuzlilshi. 
4. Orgimchaksimonlarning kopayishi va rivojlanishi.
5.Orgimchaksimonlarning xilma-xilligi. 
6. Orgimchaklar turkumi, xilma-[illigi, tarqalishi, hayot kechirishi. 
7. Chayonlar turkumi, yayot kechirishi. 
8.Solfugalar turkumi, tuzilishi va hayot kechirishining asosiy xususiyatlari. 
9. Kanalar turkuming tuzilishi va hayot kechirishi xususiyatlari. 
10. Kanalarning xilma-xilligi va zarari. 
 
Asosiy iboralar:
Chelitsera, pedipalpa, qilichdumlillar, soxta chayonlar, spermatofor, 
solfugala, kanalar, gnatosoma, idiosoma, orgimchak bezlari, chayonlar, kanalar, soxta 
chasyonlar, qoraqurt, biy, nimfa.
Xelitseralilar tanasi odatda boshko‘krak va qorindan iborat. Boshko‘krak yettita bosh va 
ko‘krak bo‘g‘imlari qo‘shilishidan hosil bo‘lgan. Unda 6 juft, ba‘zan 7 juft bir shoxli oyoqlar 
joylashgan. Qorin bo‘limida oyoqlari o‘zgarib ketgan yoki butunlay rivojlanmagan. Ayrim 
turlarining qorni oldingi va keyingi bo‘limlarga bo‘lingan. Antennula va bosh bo‘lagi 
akronning bo‘lmasligi bilan xelitseralilar boshqa bo‘g‘imoyoqlilardan farq qiladi. 
Boshko‘krakning birinchi juft oyoqlari xelitseraga, ikkinchi jufti esa pedipalpalarga aylangan. 
Xelitseralar oziqni maydalash va ezish, pedipalpalar sezish va ba‘zan oziqni tutish vazifasini 
bajaradi. Odatda pedipalpasi boshqa yurish oyoqlariga juda o‘xshab ketadi. 
Xelitseralilar 70000 dan ortiq bo‘g‘imoyoqlilarni o‘z ichiga oladi. Ko‘pchilik turlari 
quruqlikda yashaydi. Ular qilichdumlilar, qisqichbaqachayonlar, ya‘ni gigant qalqondorlar va 
o‘rgimchaksimonlar sinflariga ajratiladi.