O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Peltogaster
) diqqatga sazovordir. 
Sakkulina
krablar qorin qismiga yopishib yashaydi. Uning xaltaga o‘xshash 
tanasida bo‘g‘imlar yoki o‘simtalar bo‘lmaydi. Parazit kuchli shoxlangan poyacha yordamida 
krab tanasiga yopishib oladi. Poyacha xitin qoplag‘ichni teshib o‘tib, krab tanasida juda kup 
marta shoxlanadi. Shoxlar oyoqlarining uchki qismigacha yetib boradi. Shoxchalar yordamida 
sakkulina o‘z xo‘jayini tana suyuqdigini so‘rib oladi. Parazit tanasida faqat bitta nerv gangliysi 
va germafrodit jinsiy organlari bor. Boshqa ichki organlar yo‘qolib ketgan. Sakkulina qoygan 
tuxumdan nauplius lichinka chiqadi. U boshqa moylovoyoqlilar singari siprissimon lichinkaga 
ayla-nadi. Lichinka krab tanasiga yopishib olgandan so‘ng ko‘krak va qorin qismini yo‘ qotib, 
hujayralar to‘plami holida xo‘jayini tanasiga o‘tib oladi. Parazit ancha
yiriklashgandan so‘ng xo‘jayini xitin qoplag‘ichini qorin tomondan yorib kirib, xaltaga 
o‘xshash tanasining bir qismini tashqariga chiqarib oladi. 
Moylovoyoqlilar, ayniqsa dengiz yong‘oqchalari kemalarning suvosti qismiga yopishib, 
ularning og‘irligini oshiradi va tezligini kamaytiradi. Kema suvosti qismining 1 m
2
yuzasida 
bir yil davomida 10-12 kg dengiz yong‘oqchalari to‘planishi mumkin. Yoqilg‘i sarfining 
oshishi va kemani tozalash uchun ketgan xarajatlar hisoblab chiqilganda dengiz yong‘oqchalari 
har yili AQSh savdo flotiga 120 mln. dollardan ortiq zarar keltirishi aniqlangan. Bundan 
tashqari, qisqichbaqalar suvosti inshootlariga yopishib olib, ularni ham ishdan chiqaradi. 
Dengiz o‘rdakchalari va yong‘oqchalarining lichinkalari barcha plankton organizmlar qatorida 
semga, seld va boshqa planktonxo‘ r baliqlar uchun oziq bo‘ ladi. 
Yuksak 
qisqichbaqasimonlar 
(
Malacostraca
) 
kenja 
sinfi. 
Yuksak 
qisqichbaqasimonlarning ko‘ krak va qorin bo‘g‘imlari soni doimiy, qorin bo‘limida oyoqlar 
rivojlangan. Ularning boshi 4, ko‘ kragi 8, qorin bo‘limi esa 6-7 bo‘g‘imdan iborat. Qorin 
bo‘limi telson bilan tugaydi. Bir qancha qisqichbaqasimonlarda akron, 4 ta bosh va bitta 
ko‘krak bo‘g‘imlari birikib murakkab boshko‘ krak, ya‘ni bosh kapsulasini hosil qiladi. Boshqa 
vakillarida bosh bo‘ limiga prototsefalon deb ataladigan akron va antennal bo‘g‘imlar kiradi. 
Oshqozon chaynovchi va filtrlovchi bo‘lmalardan iborat. Hazm bezlari, yuragi va qon tomirlari 
yaxshi rivojlangan. Voyaga yetgan davrida ayiruv organlari antennal bezlardan iborat. 
Urg‘ochisining jinsiy teshigi oltinchi, erkaginiki sakkizinchi ko‘krak oyoqlarining asosiy 

---

bo‘g‘imida joylashgan.Yuksak qisqichbaqalarning 14000 dan ortiqroq turi 14 turkumga 
ajratiladi.
Tengoyoqlilar (Isopoda) turkumi.
Tanasi yassi, boshida yirik fasetkali ko‘zlari 
joylashgan. Karapaks qalqoni bo‘lmaydi. Ko‘krak oyoqlari bir xil uzunlikda, bir shoxli bo‘ladi. 
Qorin bo‘limi ko‘ kragiga nisbatan ancha qisqa, uning bir necha yoki hamma bo‘g‘imlari telson 
bilan birikkan. 5 juft oldingi qorinoyoqlari asosiy kalta bo‘g‘imdan va ikkita kengaygan 
bargsimon yupqa qobiqli jabra varaqchalaridan iborat. Bu varaqlar kitob varaqlari singari 
ustma-ust taxlangan bo‘ladi. Varaqlarni qorin oyoqlari ekzopoditidan hosil bo‘lgan qalin xitin 
qopqoqcha yopib turadi. Varaqlar qobig‘i orqali suvda erigan kislorod qonga o‘tadi. Shu 
sababdan tengoyoqlilarning yuragi ham qorin bo‘limida joylashgan. 
Tengoyoqlilar nafas olish organining o‘ziga xos tuzilishi ularni quruqlik muhitiga oson 
moslanishiga imkon beradi. Quruqlikda hayot kechiradigan ko‘pchilik 
Oniscoidea
kenja 
turkumi vakillari ham qorinoyoqlari yordamida nafas oladi. Ular xuddi suv tengoyoqlilari 
singari jabralarini qoplab olgan suv pardasida erigan kislorod bilan nafas oladi. Bir qancha 
zaxkashlar xitin qoplag‘ichi sirtida har xil o‘ smalar murakkab suv o‘tkazuvchi naylar 
sistemasini hosil qiladi. Zaxkash shudring tomchisiga tegib ketganida ham suv kapillyar kuch 
ta‘sirida tanaga shimilib, qorin oyoqlaridagi jabralarga boradi. Uchinchi xil zaxkashlar esa
jabralarini anal teshigidan chiqadigan suyuqlik bilan ho‘llab turadi. Ayrim zaxkashlar 
atmosfera havosi bilan nafas oladi. Bunday zaxkashlarning qorinoyoqlari ichida maxsus 
bo‘shliq bo‘ladi. Bu bo‘shliq tashqi muhit bian ingichka teshik orqali bog‘langan. Bo‘shliqdan 
tana ichiga shoxlangan uchi berk naylar ketadi. Traxeyalarga o‘xshash bu sistema ―