O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

 
3-§. Sub’yektiv huquq va yuridik majburiyatlar 
Huquqiy munosabat uning ishtirokchilarida o’zaro sub’yektiv huquq va majburiyatlar 
mavjud bo’lishi bilan tavsiflanadi. Sub’yektiv huquq va yuridik majburiyatlar huquqiy 
munosabatlarning mazmun-mohiyatini tashkil etadi. Zero, ularni o’zaro' bog’liqlikda tahlil 
etish orqali huquqiy munosabatning tabiati, maqsadi va yo’nalishi xususida tasavvur hosil 
qilish mumkin. 
Sub’yektiv huquq 
- huquqdor (vakolatli) shaxsning huquq normalari doirasida 
hamda konkret yuridik faktlar asosida vujudga keluvchi xatti-harakati, fe’l-atvorining 
me’yoridir. Shuningdek, sub’yektiv huquq - huquqiy munosabat ishtirokchilarining tegishli 
huquq normasiga asosan unda ko’zda tutilgan harakatni sodir qilishga haqli ekanini yoki 
7
Qarang: Краткий словарь иностранных слов. -М., 1952, 111-bet. 

---

166 
ulardan ma’lum harakatlarni amalga oshirilishini talab qilish vakolatiga ega ekanliklarini 
bildiradi. 
Sub’yektiv huquqning mazmunini aks ettiruvchi jihat 
huquqiy vakolat hisoblanib, u 
uch xil bo’ladi: 
a) 
o’z xatti-harakatlarini amalga oshirish yuzasidan bo’lgan huquqiy 
vakolatlar. 
Bunga misol: mulkdor o’ziga tegishli bo’lgan mulkka nisbatan egalik qilish, 
foydalanish va tasarruf etish huquqlariga ega ekanligidir (bular mulk huquqini tashkil 
etuvchi jihatlar hisoblanadi); o’z harakatlarini sodir etish huquqi huquq normalari yoki 
boshqa shaxslarning sub’yektiv huquqlari bilan cheklanishi mumkin; 
b) 
o’zgalarning xatti-harakatiga bo’lgan huquqiy vakolat. 
Bunda sub’yektiv 
huquq javobgar shaxs tomonidan muayyan harakatlar sodir etilgan taqdirdagina amalga 
oshadi. Masalan, qarz shartnomasi bo’yicha pulni qaytarishni talab etish huquqi; 
v) 
talab tarzidagi huquqiy vakolat. 
Bu vakolatli davlat idorasiga murojaat etib, 
muayyan majburiyatning bajarilishini talab etish imkoniyatidir. Masalan, sudga murojaat 
etib, aliment to’lanishini talab qilish huquqi. 
Shunday qilib, sub’yektiv huquqning amalga oshishi huquqiy vakolat egasi bo’lgan 
shaxsning ixtiyori, istagi va irodasiga bog’liqdir. 
Sub’yektiv huquq hamisha erkinlik (ozodlik) bilan uzviy talqin etiladi. U - erkinlik 
me’yori. Mabodo, erkinlikning bu me’yori nolga teng bo’lsa, har qanday munosabat o’zining 
huquqiy tabiatini yo’qotadi
8
. Basharti, sub’yektiv huquq o’zga shaxs yoki tashkilot 
tomonidan buzilsa, huquqiy vakolat sohibida zavol topgan huquqini muhofaza etilishini 
talab qilib, murojaat etish imkoniyati paydo bo’ladi. Mazkur vaziyatda davlatning 
qo’riqlovchi mexanizmi harakatga keltiriladi.