Qatarlap egilgen terekzarlardi qatarli ha’m qiyabanli tu’rlerge ajratiladi. Qatarli eginler – bir qatar, eki qatar, kem hallarda u’sh qatarli boladi. Qatar aralap, ag’ashlar shaxmat usilinda yamasa bir birine qarama qarsi halda egiledi. Qatarli eginlerde ag’ashlar arasinda araliq 1-kestede keltirilgen.
6-keste
Qatarli eginlerde ag’ashlar arasindag’i araliq, m
Terekler
|
Bir qatarli
|
Eki qatarli, shaxmat usili
|
Siyrekletilmegen
|
Siyrekletilgen
|
Qatardag’i terekler aralig’i
|
Qatarlar aralig’i
|
Ken’ shaqali, biyik boyli, tez o’siwshi
|
5,5-6,0
|
3,5-4,0
|
7,5-8,0
|
4,0-4,5
|
Biyik boyli,a’ste o’siwshi
|
4,4-5,0
|
3,0-3,5
|
6,0-7,0
|
3,2-3,5
|
Orta boyli, tez o’siwshi
|
4,5-5,0
|
3,0-3,5
|
6,0-7,0
|
3,2-3,5
|
Orta boyli,a’ste o’siwshi
|
4,0-4,5
|
2,0-2,5
|
5,0-5,5
|
2,5-3,0
|
To’men boyli (10 m ge deyin)
|
3,5-4,0
|
2,5-3,0
|
5,0-5,5
|
2,5-3,0
|
Tor shaqali, boyi ha’r qiyli
|
3,0-4,0
|
-
|
4,0-5,0
|
2,2-3,0
|
Esletpe. Sayaga’ shidam beretug’in ag’ash tu’rleri ushin kem shegara araliq ko’rsetilgen; jaqtisu’yer tu’rler ushin – ken’ shegara araliq alinadi.
6-su’wret. Janli diywal
Jasil tosiqlar – biyikligi 2,5-4 m, eni 1-1,3 m bolatug’in ag’ashlar ha’m putalardan quralg’an tig’iz eginzarlar. Olar bir qatarli ha’m eki qatarli etip jaratiladi. Qatarlardag’i o’simlikler aralig’i bir qatarli eginlerde 0,67 m (sayag’a shidamlilar) ha’m 1 m (jaqtisu’yerler) di quraydi. Eki qatarli egilgende qatardag’i araliq qashiqliq 1-1,25 m; qatarlar arasi – 0,6-0,7 m boladi. Janli diywallardi jaratiwda iynejapiraqli ha’m ken’japiraqli eginlerden paydalaniladi,bunda o’simliklerde tikenler boliwina itibar qaratiladi (gledichiya, maklyura). 10 metr jerge bir qatarli usilda 10-15 na’l, eki qatarlida bolsa – 16-20 na’l egiledi.
Janli diywallar – ag’ash ha’m putalar tig’iz tosiq formada egiledi, qirqilg’anda tegis o’siwshi qalin’ jasil diywal payda etiledi. O’zbekstanda jasil tosiqlardi payda etiwde a’piwayi ligustrum, qizil svidina,pissard alshasi, a’piwayi shamshod, shig’is biotasi ha’m basqalardan paydalaniladi. Forma beriliw qa’siyetine ko’re, jasil tosiqlar: erkin o’siwshi, forma berilgen ha’m tosiq iqshamli tu’rlerge bo’linedi.
Forma berilgen jasil tosiqlardin’ ko’ldenen’ kesim formasi tuwri mu’yeshli (tiykarinan sayag’a shidamli eginler), trapeciyasiyaqli ha’m yarim ovalsiyaqli (tiykarinan jaqti su’yetug’in ginler) boladi. Shertekli jasil tosiqlardi jaratiw ushin arnawli tosiqlar quriladi ha’m olarg’a o’simliklerdin’ ayriqsha paqallarin oralg’an halda o’rmeletip o’siriledi. Jasil tosiqlar bir tu’rdegi eginnen, kem hallarda yarus formada (biyikligi boyinsha ha’r qiyli bolg’an) eki tu’rdegi eginlerden payda etiledi.
a) b)
7-su’wret. Bosket (a) ha’m jasil tosiq (b) tin’ ko’rinisi.
7-keste
Jasil tosiqlardin’ du’zilisi o’lshemleri
Jasil tosiqlar ko’rinisi
|
Qatarlar sani
|
O’lshemi, sm
|
Na’ller arasindag’i araliq, sm
|
10 metrde na’ller sani
|
biyikligi
|
Eni
|
Qatarda
|
Qatarlar arasinda
|
Erkin halda o’siwshi
|
Bordyurlar (siziq, jiyegi, danesi, to’men boyli jasil tosiqlar)
|
1
|
70 ge deyin
|
50 ge deyin
|
20 (25)
|
-
|
50 (40)
|
2
|
70 ge deyin
|
70 ge deyin
|
25 (23)
|
20 (25)
|
80 (60)
|
3
|
70 ge deyin
|
90 ge deyin
|
25 (33)
|
20 (25)
|
120 (90)
|
Jasil tosiqlar:
to’men boyli
|
1
|
120 ge deyin
|
100 ge deyin
|
40 (50)
|
-
|
25 (20)
|
2
|
120 ge deyin
|
140 ge deyin
|
50 (67)
|
40 (50)
|
40 (30)
|
orta boyli
|
1
|
200 ge deyin
|
150 ge deyin
|
50 (67)
|
-
|
20 (15)
|
2
|
200 ge deyin
|
200 ge deyin
|
67 (80)
|
50 (60)
|
70 (25)
|
biyik boyli
|
1
|
300 ge deyin
|
250 ge deyin
|
100 (125)
|
-
|
10 (8)
|
forma berilgen (kesilgen)
|
Bordyurlar
|
1
|
30-50
|
30-50
|
20 (25)
|
-
|
80 (60)
|
2
|
20-40
|
20-40
|
25 (33)
|
20 (25)
|
120 (90)
|
Jasil tosiqlar: to’men boyli
|
1
|
60-120
|
40-60
|
25 (33)
|
|
40 (30)
|
2
|
50-120
|
60-80
|
40 (50)
|
25 (30)
|
50 (40)
|
orta boyli
|
1
|
120-180
|
60-80
|
40 (50)
|
|
25 (20)
|
2
|
120-180
|
80-100
|
50 (67)
|
30 (40)
|
40 (30)
|
biyik boyli
|
1
|
180-250
|
80-100
|
50 (67)
|
|
20 (15)
|
2
|
180-250
|
100-130
|
67 (80)
|
40 (50)
|
30 (25)
|
Esletpe: biyikligi ha’m eni boyinsha birinshi san-biyiklik ha’m eninin’ baslang’ish normasi ekinshisi-biyiklik ha’m eninin’ en’ joqari shegarasi. Qawis ishinde ko’rsetilgen o’lshemler jaqti su’yiwshi o’simliklerden paydalang’anda qabil etiledi.
Jasil tosiqlar bir qatarli, eki qatarli, ha’m salistirg’anda kemrek u’sh qatarli usilda jaratiladi. Biyikligi boyinsha olardi ju’da’ to’men, orta ha’m biyik boylilarg’a ajratiladi. Jasil tosiqlardin’ biyikligi, qatarlar sani ha’m forma beriw usilina muwapiq o’lshemleri 2 kestede keltirilgen.
Bosketler – geometriyaliq formag’a iye bolg’an jabiq u’yler, maydanshalar, jasil tosiqlar yamasa jasil diywallar menen tosilip, olardin’ ishki bo’leginde fantanlar yamasa gu’lzarlar jaylasatug’in ko’rinis.
Geometriyaliq uslubda egilgen, arnawli forma berilgen ko’p qatarli (8 ha’m onnan ko’birek) tig’is eginzarlardi da bosketler deb ataw mu’mkin.
8-su’wret. O’rmelep o’siwshi rozagu’ller
Figurali jasil eginzarlar – tuwri geometriyaliq yamasa uslubli figura forma berilip, jasalma tu’rlendirilgen eginler.Bul eginzarlardi payda etiwde a’ste o’siwshi, kessiwge shidamli bolg’an ag’ash ha’m puta tu’rlerinen paydalaniladi. Olarg’a tiykarinan virgin arshasi, shig’is biotasi, shamshod, biryuchina ha’m sol siyaqlilar kiredi.
O’rmelep o’siwshi o’simlikler – ag’ashsiyaqli puta ha’m sho’psiyaqli o’rmelewshi o’simlikleri. Bular imaratlar, qurilislar, ayvon ha’m ayvonshalardi vertikal tu’rde bezetiw ushin qollaniladi. O’rmelep o’siwi ushin olarg’a tosinlar kerek boladi. O’rmelep o’setug’in eginlerdin’ to’mendegi tu’rleri bar: diywal ta’repi boylap – imaratlar janinda, ayvon ha’m ayvonshalarda; ag’ash paqali janinda – terekler, jaqtiliq beriwshi u’stinler boylap; perganal ha’m trelyajlar – o’rmelewshi o’simlikler aayvonshalar ha’m basqa kishi arxitektura formalarinda jaylasip o’sedi.
Do'stlaringiz bilan baham: |