Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ ХЎжалиги вазирлиги тошкент давлат аграр университети

Касаллик қўзғатувчисининг белгилари: Қўзғатувчи – ҳаракатчан перитрих, таёқча шаклли бактерия, катталиги 0,9-1,5х0,7-1,0 мкм; спора ва капсулалари йўқ, алоҳида ёки иккитадан ёхуд занжирчаларда жойлашган, грамсалбий, аэроб ёки факультатив аэроб. Гўшт-пептон агарида колониялари думалоқ, кичик, атрофи равон, оқ, ялтироқ, мойсимон. Бактерия учун оптимал ҳарорат 22-25^оС, минимум 3^оС; 43,7^оСда ҳалок бўлади; қуришга ва совуққа чидамли.
179
Касаллик манбалари ва тарқалиши: Баҳорда бактерия зарарланган органларда жуда кўплаб пайдо бўлади – новда ва шохлардан чиқадиган оқ суюқлик бактерия массаларидан ташкил топган бўлади. Бактериялар ўтказувчи тўқималар ичидаги суюқлик орқали новда ва шохларнинг тепасидан пастки қисмларига тарқалади; бошқа ўсимликларга экссудатдаги бактериялар ёмғир ва шамол билан тарқалади. Улар ҳархил ҳашаротлар – асалари, қовоғари, пашша, сўрувчи ҳашаротлар (ширалар) ва қушлар воситасида ҳам осон тарқалади ва бошқа ўсимликларни ёки ўша ўсимликнинг бошқа органларини зарарлайди.

Узоқ масофаларга бактерия экиладиган ва пайванд қилиш учун мўлжалланган барча материаллар ва тара билан тарқалади.

Топшириқ. Олхўрининг чўтир касаллиги билан танишиш


Дарсни мақсади: Олхўрининг чўтир касаллигининг ташқи белгиларини ўрганиш ва касал лик қўзғатувчиларнинг морфологик тузилиши билан танишиш.


Дарсга зарур жиҳоз ва материаллар: Касалланган ўсимлик гербарийлари, микроскоп, буюм ва қоплагич ойна, препоравал нина, пипеткалар, пинцетлар.


Топшириқни бажариш тартиби: Олхўрининг чўтири касаллигининг ташқи белгиларини тафсилотини ёзиб, расмини чизинг.
Олхўрининг чўтир (шарка) касаллиги

Бу касаллик олча, черешня, гилос, шафтоли, олхўрини касаллантиради. Бу касаллик Европа (Австрия, Англия, Болгария, Венгрия, Нидерландия, Полша, Чехия, Швеция, Швейцария, Югославия, Туркия, Германия) давлатларида тарқалган бўлиб, Республикамиз учун карантин объект хи собланади.

Бу касаллик Plum pox poty virus ( Cин: Prunus virus 7 ) тамонидан

келтириб чиқарилади. Вирус ўсимликнинг хамма аъзоларини: баргини,

180
новдасин, гулини, мевасини касаллан тиради, айниқса ўсимликларнинг гуллаш фазасида танасини зарарлайди(8-расм).

Касалланган ўсимлик баргларида кенг чизиқли халқа шакли даги доғлар пайдо бўлади, касалланган ўсимлик барглари рангсиз яшил ёки сариқ яшил рангга киради. Ўсим ликнинг касалланган баргларидаги белгилар кунлар исиши билан кўринмай қолади. Касалланган меваларда оч яшил ёки оч сариқ хошияли доғлар пайдо бўлади. Касаллик қўзғатув чиси хисобланган вирус кўчатлар, қаламчалар, илдизбачки лардан ширалар воситасида тарқа лади.Касаллик туфайли 20-50% ўсимликлар касалланганда миллионлаб дарахтлар қуриб қолади.