Олий ва ¤рта махсус таълим вазирлиги

GAPNING UYUSHIQ BO`LAKLARI

Gapda bir xil so`roqqa javob bo`lib, bitta bo`lakka bog`langan bo`laklar gapning uyushiq bo`laklari deyiladi. Uyushiq bo`laklar o`zaro teng bog`lovchilar yoki sanash ohangi bilan bog`lanadi: U goh toyga, goh bolaga qaraydi. Uyushgan bo`laklar o`zaro tenglanish aloqasida bo`ladi, har bir uyushuvchi qism o`z urg`usiga ega bo`ladi.

B olaga

T oyga qaraydi

Gapda barcha bo`laklar uyushishi mumkin:

Uyushiq kesimlar. Gap tarkibida ikki va undan ortiq atov birliklari (so`z, ibora, birikma) bilan ifodalangan kesim bo`lib, kesimni shakllantiruvchi vositalar faqat keyingi kesim tarkibida ifodalanib, uyushgan qismlarning barchasiga aloqador bo`lsa, bunday ko`p kesimli gap uyushiq kesimli gap deyiladi. Masalan: Siz a’lochi va jamoatchisiz. Biz o`z ko`zimiz bilan ko`rishimiz va ishonch hosil qilishimiz kerak.

Ot kesim va fe’l kesimlar uyushib kela oladi: Qobil bobo qo`l qovushtirib uning ketidan yurar va yig`lar edi. U juda kamgap va qaysar edi.

Uyushiq kesimlar bitta bajaruvchiga – egaga aloqador bo`ladi: Shavkat o`qidi va dam oldi.

Kesimlik shakllariga (tasdiq, inkor, mayl, zamon, shaxs-son) ega bo`lgan kesim alohida bir hukmni ifodalaydi, alohida gap markazini tashkil etadi. Kesimlik ko`rsatkichlari bilan shakllangan ikki va undan ortiq kesimli gaplar qo`shma gaplar sanaladi: Men bu masalani tushunganman va uni yechganman. Hamma chuqur xo`rsindi, bir-biriga qarab qo`ydi. Qiyos qiling: Bularni mirzolarga havola qilar va javobini kutar edi. – uyushiq kesimli gap; Bularni mirzolarga havola qilardi va javobini kutar edi. – qo`shma gap.