O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1  «Gerontologiya»  —  inson  organizmining  tuzilishi  va  umrini  uzaytirish  ma- 

salalari  bilan  shug'ullanuvchi  fan.

393

---

o'lishi  yoki  o‘lmasligi  uning  ma’naviy  qiyofasidagi  insonparvar- 

likning  real  holati  darajasi  bilan  bog'liq.

«Inson  o‘limi»  muammosi  hozirgi  zamon  faylasuflari  orasida 

turli  tortishuvlarga,  munozaralarga  sabab  bo‘layotgan  muammo- 

lardan  biridir.  Ayniqsa,  «inson  o‘lish  huquqiga  egami?»  degan 

muammo  ilmiy  jamoatchilik  orasida  turli  bahslashuvlarga  sabab 

bo‘layotir.  Insonning  o‘z  ixtiyori  bilan  hayotdan  ketishi  («o‘zini 

o‘zi  o‘ldirishi»)  masalasida  ham  turlicha  fikr-mulohazalar  mavjud. 

Chunonchi,  diniy  dunyoqarash  insonning  o‘z  ixtiyori  asosida 

hayot  bilan  xayrlashuvini  qattiq  qoralaydi.  Islom  dini  qoidalariga 

muvofiq,  o'zini  o‘zi  o‘ldirgan  kishiga,  hatto  janoza  o'qilmaydi. 

Xristian  dini  talablariga  ko‘ra  bunday  kishilaming  jasadini  mo- 

zorga  ko‘mish  ta’qiqlanadi.

Fan-texnika  jadallik  bilan  rivojlanayotgan  hozirgi  sharoitda 

inson  hayotini  meditsina  tomonidan  qattiq  nazorat  ostiga  olini- 

shi  ushbu  muammoning  dolzarbligini  yanada  oshirib  yubordi. 

Chunki  hozirda  evtanaziya  (grekcha-og‘riqsiz,  degan  m a’noni 

bildiradi),  ya’ni  og‘riqsiz  o‘lim  masalasida  turli  bahslashuvlar, 

munozaralar  ko'payib  bormoqda.  Evtanaziya tarafdorlari  antipa- 

temalistlar,  deb  yuritiladi.  Antipaternalistlarning  flkr-mulohaza- 

lariga  muvofiq,  inson  o'lish  huquqiga  ega  bo‘lmog‘i,  uning  bunday 

huquqi  maxsus  qonun  yordamida  rasmiylashtirilishi  darkor.  Ush­

bu  qonunga  muvofiq  o‘limni  o‘ziga  ravo  ko‘rgan  kishining  hayot 

bilan  xayrlashuvi  boshqalarga  zarar  keltirmasligi  lozim.  Inson­

ning  o‘z  ixtiyori  bilan  o'lishi  boshqalarga  zarar  keltirsa,  bunday 

holat  axloq  normalariga  zid  bo‘ladi.

Paternalizm  tarafdorlari  esa  insonning  o‘zini  o‘zi  o‘ldirishi 

umuminsoniy  axloq  normalariga  zid  deb  tushuntiradilar.  Inson­

ning  yashashi  muqaddasdir,  deb  hisoblaydilar.

Yuqoridagi  munozaralardan,  insonda  o‘lish  madaniyatining 

bo'lishi  ham  tarixiy  zaruriyat  ekanligiga  ishonch  hosil  qilamiz. 

0 ‘lish  madaniyatining  asosida  optimizm  yoki  pessimizm  yotishi 

mumkin.  Boshqacha  aytadigan  bo'lsak,  inson  hayoti  uning  aql- 

zakovati,  m a’naviy  qiyofasidagi  insonparvarlik,  realizm  bilan 

bevosita  bog‘liq  bo'lganligi  uchun  ham  yer  yuzida  hayotni  saqlab 

qolish  —  insoniyat  oldida  turgan  eng  muhim  muammolardan 

biridir.  Aql-zakovatga  tayanmasdan  turib,  nodonlik,  johillik,  yo- 

vuzlikni  tugatish  mumkin  emas.

394

---