O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

382

---

2.  INSONDAGI  TABIIYLIK  VA  IJTIMOIYLIK

Inson  tabiiy  va  ijtimoiy  mavjudot  ekanligini  hozirgi  za- 

mon  fani  ham  tasdiqlam oqda1.  Shuning  uchun  ham  insond- 

agi  tabiiylik  bilan  ijtimoiylik  orasidagi  aloqadorlik  mexaniz- 

mini  bilish  falsafada  eng  muhim  ahamiyatga  molik  muam- 

m olardan  biridir.

Insondagi  tabiiylik  bilan  ijtimoiylik  o'rtasidagi  dialektik  alo- 

qadorlikni  to‘la  tasawur  qilmoq  uchun,  eng  awalo,  yagona 

biologik  turga  mansub  bo‘lgan  insonning  boshqa  biologik  maxlu­

qotlardan  sifatiy  farqini  ifodalovchi  eng  umumiy  va  o‘ziga  xos 

xususiyatlari,  xossalarini  bilib  olish  zarur.  Chunki  insondagi 

biologik  o‘ziga  xos  xususiyatlar  va  xossalar  uning  ijtimoiy  fazi- 

latlari,  individual  xislatlariga  ham  o‘z  ta’sirini  o‘tkazadi.  Chu- 

nonchi,  insonning  yagona  biologik  tur  sifatidagi  eng  muhim 

xususiyati  —  yoshidir  (umri).  Hozirgi  zamon  fani  ma’lumotlariga 

qaraganda,  inson  bolasi  turli-tuman  kasalliklar  va  ijtimoiy  bad- 

baxtliklarga  giriftor  bo'lmasa,  uning  o‘rtacha  yoshi,  ya’ni  umr 

ko‘rishi  80—90  yil  atrofida  bo‘ladi.  Afsuski,  insonning  biologik 

o'ziga  xosligi  ijtimoiy  muhit  ta’sirida  o‘zgarib  turadi.  Masalan, 

o'tgan  asrning  to ‘qsoninchi  yillarining  boshida  vujudga  kelgan 

iqtisodiy,  siyosiy,  ekologik  inqirozlarning  keskinlashishi  oqiba- 

tida  insonning  o‘rtacha  umr  ko'rishi  Rossiyada  69,6  yoshdan  66 

yoshga  tushgan  bo'lsa,  O'zbekistonda  69,3  yoshga  to‘g‘ri  keldi. 

Boshqacha  aytganimizda,  inson  yoshi,  umrining  uzoq  yoki 

qisqaligi,  ijtimoiy  vaziyatlar  tufayli  barcha  zamonlarda  ham 

o'zgarib  turgan.  Tarixning  guvohlik  berishicha,  odam  bolasi  qadim 

zamonlarda  20—22  yil  umr  ko'rgan,  XVIII  asrga  kelib,  inson­

ning  o'rtacha  umr  ko'rishi  30  yoshga  yetdi.  XX  asr  boshlarida 

G'arbiy  Yevropa  mamlakatlarida  odam  o'rtacha  56  yil  umr  ko‘igan. 

XX  asr  oxirlariga  kelib  rivojlangan  mamlakatlarda  u  o‘rtacha 

75—80-yil  umr  ko‘ra  boshladi.

Insonning  boshqa  biologik  m avjudotlardan  tub  farqini 

ko'rsatuvchi  eng  muhim  xususiyatlaridan  yana  biri  —  inson