O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1 

Зотов  А.Ф.,  Мельвин  Ю .К.  Буржуазная  ф илософия  середины  XIX  начала 

XX  века.  М.  1988,  287-331-betlar.

351

---

F.Nitsshe  «Bevaqt  qoralamalar»,  «Insonga  xos,  haddan 

tashqari  insonga  xos»,  «Quvnoq  bilim»,  «Achchiq  hikmat», 

«Zardusht  tavallosi»,  «Yaxshilik  va  yomonlikning  narigi  tarafl- 

da»,  «Ollohning  kelib  chiqishi»,  «Sanamlarning  shomi»,  «Da- 

jjol»  kabi  falsafiy-adabiy  asarlarida  inson  to ‘g‘risidagi  Yevropaga 

xos  yangi  fikr-mulohazalarni  bayon  etdi1.

F.Nitsshening  fikriga  ko‘ra,  odam  bolasida  maxluq  va  xoliq 

bir  butun  bo‘lib  uyushadi.  U  maxluq  deganda  odamdagi  hay- 

voniy,  xoliq  deganda  odamdagi  insoniy  qiliqlarni  tushunadi, 

ya’ni  F.Nitsshening  falsafiy  qarashlarida  odamni  maxluqlikdan 

xoliqlik  darajasiga  ko‘tarish  markaziy  o ‘rinni  egallaydi.

Fridrix  Nitsshe  inson  chinakam  barkamollik  darajasiga 

ko‘tarilmog‘i  uchun,  awalo,  maxluqlarga  xos  qiliqlardan  xoli 

bo‘lmog‘i  darkor.  Inson  maxluqlarga  xos  qiliqlardan,  xatti-harakat- 

lardan  xoli  bo‘lgandagina  xoliqlik,  ya’ni  barkamollik  darajasiga 

ko‘tariIadi.  Chinakam  barkamol  insonga,  odamlaming  sarvariga 

aylanadi,  deb  tushuntiradi.  U  xoliq,  ya’ni  barkamol  inson 

to‘g‘risidagi  qarashlarini  isbotlashda  Qadimgi  Sharq  falsafasiga, 

aniqroq  qilib  aytganda,  o‘rta  va  yaqin  Sharqda  eramizdan  awalgi 

VII—VI  asrlarda  keng  tarqalgan  zardushtiylik  diniy-falsafiy  ta’limotiga 

tayanadi.

Zardusht  qarashlaridan  ilhomlangan  nemis  allomasi,  inson 

chinakam  inson,  ya’ni  xoliq  darajasiga  ko‘tarilmog‘i  uchun  hami- 

sha  yaxshi  orzular,  istaklar,  umidlar  bilan  yashamog‘i  darkor. 

Orzular,  umidlar  bizning  eng  yaxshi  bolalarimiz  bo‘lmog‘i  ke- 

rak,  deydi2  F.Nitsshe.  Uning  ta ’kidlashicha,  inson  xoliq  dara­

jasiga  ko‘tarilmog‘i  uchun,  eng  awalo,  o‘z  nafsini  tiya  bilishi 

lozim.

Nitsshening  ta’kidlashicha,  xoliq  darajasidagi  barkamol  kishi 

haqiqatparvar  bo‘lmog‘i  zarur.  Haqiqatni  esa  inson  o‘z  qalbidan 

izlamog‘i  lozim.  Zardusht  an’analariga  asoslangan  mutafakkir, 

inson  haqiqatga  erishmog‘i  uchun  ikkiyuzlamachilik,  laganbar- 

dorlik,  kalondimog‘lik,  gerdayish,  xudbinlik  kabi  barcha  illatlar- 

ni  yanchib  tashlashi,  yaxshi,  imonli  odamlaming  hurmatini 

joyiga  qo'yishi,  fidokor,  bunyodkor  kishilarni  e’zozlashi  lozim3.