O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

V.  ANTIKLASSIK  FALSAFA 

VA  INSON  BORLIG‘I

XIX 

asrning  40—50-yillari  Yevropa  falsafiy  fikrlash  taraqqi- 

yotida  ulkan  burilishlar  pallasi  bo‘lib,  klassik  falsafa  an’analariga 

zid  fikrlash  madaniyati  —  antiklassik  falsafa  shakllana  boshladi. 

Antiklassik  falsafa  qoidalari:  personalizm,  neopozitivizm,  prag- 

matizm,  ssentizm,  radikalizm,  simvolizm  va  kosmizm,  ayniqsa, 

ekzistensializm  kabi  falsafiy  oqimlarda  o‘z  ifodasini  topdi.  An­

tiklassik  falsafa  klassik  falsafa  tamoyillarini  qayta  ko'rib  chiqishni, 

hatto  uning  ba’zi  qoidalaridan  umuman  voz  kechishni  taklif 

etdi.

Klassik  falsafa  qoidalariga  keskin  qarshi  chiqish,  uning  qoi- 

dalariga  mutlaqo  zid  bo'lgan  antiklassik  nuqtayi  nazardan  yon- 

dashish  kayfiyati  ekzistensializm  falsafasining  buyuk  namoyan­

dalari,  daniyalik  olim  S.Kyerkegor,  germaniyalik  faylasuflar 

A.Shopengauer,  F.Nitsshe,  O.Shpengler,  rossiyalik  faylasuflar 

N. A. Berdyaev,  L.I.Shestov,  ispan  yozuvchisi  M.  de  Unamuno 

asarlarida  o‘z  ifodasini  topdi.

XIX 

asrning  mashhur  faylasuflaridan  biri  Seren  Kyerkegor 

(1813—1855-y.)  aytganidek1,  falsafa  inson  hayotining  barcha  qir- 

ralarini  ko‘ra  bilish,  uning  his-hayajonlari,  tashvish-u  quvonch- 

larini  o‘z  vaqtida  ilg‘ab  olishi,  har  bir  kishi  o‘zligining,  o‘ziga 

xos  «Men»ining,  yaxshilik  va  yomonlikning  farqiga  borishi  lozim. 

Klassik  falsafa  esa  inson  muammosiga  beparvolik  bilan  qarar, 

inson  to ‘g‘risida  abstrakt,  umumiy  fikr  yuritar,  tirik  kishining 

tashvishlariyu  quvonchlaridan,  fikr  yuritish  madaniyatidan  yi- 

roq  edi.

S.Kyerkegor  fikriga  asosan,  XX  asr  inson  falsafasida  tub 

sifatiy  burilish  yasamog‘i  zarur  edi.  Daniyalik  faylasuf  birinchi- 

lardan  b o iib  falsafiy  leksikonga  «ekzistensiya»  degan  tushuncha- 

ni  kiritdi.  Ekzistentsiya  deganda,  inson  borlig‘ining  mavjudlik 

usuli,  insonning  mohiyati  emas,  balki  inson  shaxsining  bilib 

bo‘lmaydigan,  takrorlanmas,  ya’ni  uning  noobyektiv  holatlari 

tushuniladi.  Uning  ekzistensialistik  qarashlari:  «Yoki-yoki»  (1843- 

y.),  «Qo'rquv  va  titroq»  (1843-y.),  «Qo'rquv  tushunchasi» 

(1844-y.),  « 0 ‘lim  kasali»  (1849-y.)  asarlarida  bayon  etilgan.