O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

y.)  asarlarida  bayon  etilgan.

296

---

biror  yaxshilik  olib  kelmaydi,  degan  g‘oyani  olg‘a  surgan 

bo‘lsada,  turmushdagi  turli  ijtimoiy  muammolar,  ayniqsa, 

huquqsizlik  ildizlarini  boshqa  jabhadan,  ya’ni  ijtimoiy  taraqqiyot- 

dan  qidirdi.  Kundalik  turmushda  mavjud  bo‘lgan  salbiy  illatlar- 

ning  manbai  —  ijtimoiy  tengsizlikdir.  Ijtimoiy  tengsizlik  esa, 

Russoning  ta’kidlashicha,  mulkiy  munosabatlardagi  notekislik- 

lardan  kelib  chiqadi.  Odam  bolasi  tug‘ilgan  vaqtda  hammasi 

teng  bo‘lib  tug‘iladi.  Tengsizlik  insonning  umri  o‘tishi  bilan 

vujudga  keladi.

Russoning  tushuntirishicha,  ijtimoiy  tengsizlik  uchta  asosiy 

bosqichda  sodir  bo‘ladi.  Mulkiy  tengsizlik,  xususan,  boylar  va 

kambag‘allarning  paydo  bo‘lishi  —  ijtimoiy  tengsizlikning  bir­

inchi  bosqichidir.  Tengsizlikning  ikkinchi  bosqichi  —  davlatning 

vujudga  kelishi  bilan  bog‘liq.  Chunonehi,  boylar  hamda 

kambag‘allar  tinchlik  va  adolatni  ta’minlovchi  kafolat  sifatida 

davlatni  vujudga  keltiruvchi  shartnoma  tuzadilar.  Shunday  qilib, 

boylar  va  kambag'allar  orasidagi  tengsizlik  yangi  bosqichga 

ko‘tariladi  va  hukmdorlar  bilan  tobelar  orasidagi  tengsizlikka 

aylanadi.  Tengsizlikning  uchinchi  bosqichi  —  qonuniy  hokimi- 

yatning  hokimi  mutlaqqa  aylanishi  bilan  sodir  bo‘ladi.  Agar, 

awalo,  xalq  davlat  va  uning  qonunlari  yordamida  aldangan  bo‘lsa, 

endi  zo‘ravon  hokimiyat  qonunni  ham,  xalqni  ham  aldaydi. 

Tengsizlikning  bu  bosqichi,  o‘z  navbatida,  yangi  tengsizlikni 

vujudga  keltiradi  —  zo‘ravon  hokimiyatga  nisbatan  barcha  odam­

lar  o ‘zlarining  huquqsizliklari  bilan  barobar  bo‘ladilar.  Russo 

tengsizlikning  sababini,  bir  tomondan,  mulkning  notekisligidan 

qidirsa,  ikkinchi  tomondan,  odamlarning  bir-birlari  bilan  bog‘liq 

ekanligidan  qidiradi1.

Jan  Jak  Russo  turmushdagi  ijtimoiy  tengsizlikning,  xuro- 

fotning  ildizini  quritishning  eng  muhim  yo‘li  tarbiya  deb  biladi. 

Tarbiya  yordamida  kundalik  turmushda  ijtimoiy  o‘zgarish  yasamoq- 

chi  bo‘ladi.  Uning  tushuntirishicha,  tarbiya  jarayonida  tarbiya- 

lanuvchida  uch  muhim  omilning:  tabiat,  odamlar  va  jamiyat 

ta’siriga  alohida  e’tibor  bermoq  lozim.  Tarbiya  jarayonida  har  bir 

omilning  o ‘ziga  xos  funksiyasi  borligini  unutmaslik  lozim.  Chu-