O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

vafoti  haqidagi  m a’lumot  saqlanib  qolmagan.

179

---

batlarni  insonparvarlashtirish,  yurtda  adolat  o‘rnatishga  e’tiborni 

qaratdi1.  Hokim  dono,  bilimdon  bo'lsa,  jamiyatni  boshqarish 

asosida  aql  va  adolat  yotadi.  Aql  va  adolat,  shubhasiz,  yalpi 

baxt-saodat  va  farovonlikka  olib  kelishiga  ishonadi.

Yusuf  Xos  Hojib  umuminsoniy  axloqiy  normalar,  tamoyil- 

lar  qaror  topgan  farovon  jamiyatning  vujudga  kelishi  ilm,  bilim 

rivoji  bilan  bevosita  bog‘liq  ekanligini  ta’kidlab,  fuqarolami  ilmli, 

bilimli  bo‘lishga  da’vat  etadi.  Ilm,  fan,  ma’rifat  yordamida  jami­

yat  axloqiy  muhitini  sog‘lomlashtirmoqchi,  odamlar  ongi  va 

faoliyatida  uchrab  turgan  g‘ayriinsoniy  qiliqlami  bartaraf  etmoq- 

chi  bo‘ladi.  Bilimni  qorong‘u  tundagi  mash’alaga,  o‘zidan  nur 

tarqatib  turuvchi  yorug‘likka  o‘xshatadi2.

Yusuf  Xos  Hojib  insonning  qadr-qimmatini  bilim  bilan  ba- 

holaydi.  Bilim  inson  aql-zakovatining  asosini  tashkil  etadi.  Aql- 

zakovat  esa  insonni  ezgulik  tomon  boshlaydi.  Xuddi  shuning 

uchun  ham  bilimli  kishilar  doimo  baxtiyorlikka  intiladilar,  yaxshi 

istak,  orzu-umid  bilan  yashaydilar.  Bunday  odamlar  elda  aziz  va 

qadrli  bo‘ladilar.  Bilimsiz  kishining  hamrohi  nodonlik  va  johillik 

bo‘ladi.  Bilimsizlik  og‘ir  dard  bo‘lib,  bunday  kasallik  o‘z  vaqtida 

davolanmasa  u,  albatta,  bevaqt  o‘limga  olib  boradi3,  deydi  shoir.

0 ‘rta  Osiyoda  Qoraxoniylar  hukmronlik  qilgan  yillarda  ijod 

qilgan  Yusuf  Xos  Hojib  ilmli,  bilimli  kishilarga  murojaat 

qilib,  ziyoli  odam larni  chiroyli  nutq  so‘zlash  malakasini 

o ‘rganishga  d a’vat  etadi.  Bilimli  kishining  har  bir  so‘zi 

mazmunli,  qisqa  va  ravshan,  puxta  o'ylangan  bo‘lishi  darkor- 

ligini  ta ’kidlab,  aks  holda  o ‘ylanmay  aytilgan  har  bir  so‘z 

katta  zarar  keltirishi  mumkinligidan  ogoh  etadi.  «Tilingga  juda 

ehtiyot  bo‘lgin,  boshing  omon  saqlanadi,  so‘zingni  qisqa 

qilsang,  yoshing  uzayadi»4,  deb  yozadi.

Yusuf  Xos  Hojibning  fikriga  ko‘ra,  inson  eng  ulkan  mavju- 

dot  bo‘lsa-da,  ayni  chog‘da,  o‘ta  murakkabdir.  Shuning  uchun