O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1  Yusuf  Xos  Hojib.  Qutadg‘u  bilik.  Qadimiy  hikmatlar.  Toshkent,  1987,  128-bet.

2  0 ‘sha  asar,  128-  bet.

181

---

el-yurt  uchun  zararli  illat  ekanligini  qayta-qayta  takrorlaydi. 

Jamiyatning  ma’naviy  asoslarini  mustahkamlash  uchun  so‘zi  bilan 

ishi  bir  odamlar  sonini  ko‘paytirishni  orzu  qiladi.  Kishilarning 

jismoniy  va  ma’naviy  qiyofasi,  ichki  dunyosi  bilan  tashqi  dunyosi 

orasidagi  o‘zaro  aloqadorlikni  mustahkamlash  yo‘llarini  izlaydi1.

Insonning  ma’naviy  madaniyati  haqidagi  fikr-mulohazalar 

rivojini  XII  asrning  oxiri  XIII  asrning  birinchi  yarmida  ijod 

etgan  Ahmad  Yugnakiy  qarashlarida  ko‘rish  mumkin.  Uning 

inson  ma’naviy  madaniyati  haqidagi  fikr-mulohazalari  «Hibatul 

haqoyiq»  («Haqiqatlar  sovg‘asi»)  dostonida  bayon  qilingan. 

Ahmad  Yugnakiy  inson  ma’naviy  madaniyatining  asosiga  bilim- 

ni  qo‘yadi.  Bilimli,  ilmli  kishilarni  yuksak  ma’naviy  madaniyat 

sohiblari  sifatida  qadrlaydi,  e’zozlaydi2.

Shoir  insonni  bilimdan,  bilimni  esa  insondan  ajratish  mumkin 

emas,  degan  g‘oyani  bayon  qiladi.  Insondagi  barcha  nodonlik- 

larni,  turmushdagi  jaholatni  bilimsizlikdan  qidiradi.  0 ‘z  navba- 

tida,  insonning  yuksak  m a’naviy  madaniyatga  erishishi  bilim 

bilan  bog‘liqligini  asoslashga  urinadi.  Bilim,  ilm  sarchashma- 

laridan  bahramand  bo‘lgan  kishi  ulug‘lik  darajasiga  ko‘tariladi. 

Bilimsiz  kishi  sog‘lom  bo‘lsa  ham,  uning  nomi  o‘lik  bo‘ladi. 

Ilmsiz,  bilimsiz  kishi  iliksiz  so‘ngakdek  bo‘sh  bo‘ladi.  Iliksiz 

so‘ngakka  hech  qachon  qo‘l  urilmaydi.  Shunday  qilib,  shoirning 

fikriga  ko‘ra,  bilimsizlik  jamiyatda  mavjud  bo‘lgan  jami  yaramas 

illatlar  uchun  zamin  hozirlaydi.  Bilimdonlik  esa  ana  o‘sha  illatlar 

zaminiga  bolta  uradi3.

Ahmad  Yugnakiy  nafaqat  ayrim  imtiyozli  kishilarni,  balki 

ham m ani  bilim   olishga  chaqiradi.  Bilim  olish,  ayniqsa, 

kambag‘allar  uchun  o‘ta  zarur,  deb  hisoblaydi.  «Molsiz  faqir 

kishiga  uning  ilmi  tuganmas  boylikdir,  hisobsizga  uning  bilimi 

yechilmas  (ochilmas)  hisobdir»4,  deb  yozadi.