Намду илмий ахборотномаси Научный вестник Намгу 2020 йил 9-сон

НамДУ илмий ахборотномаси - Научный вестник НамГУ 2020 йил 9-сон 
393 
Агар ўқувчида ўқув фаолиятининг учта таркибий қисми мавжуд бўлса: ўқув 
муаммосини тушуниш (таҳлил қилиш), ўқув фаолиятини амалга ошириш 
(режалаштириш ва бажариш) ва ўз-ўзини назорат қилиш ва ўз фаолиятини 
баҳолаш (акс эттириш). Фаолиятга шакллантирилган тайёрлик ўқувчиларга 
фаоллик кўникмаларини шакллантиришга имкон беради. Фаолият маҳорати билан 
биз ўзимиз қурган алгоритм (лойиҳа) асосида ўз фаолиятимизни режалаштириш ва 
амалга 
оширишга 
тайёрлигимизни 
ва 
тасдиқланган 
қобилиятимизни, 
фаолиятимизга танқидий баҳо бериш, натижани ижобий шахсий қадриятлар 
тизими билан таққослаш қобилиятини тушунамиз.
Математикани ўқитиш жараёнида 5-6-синф ўқувчиларида мантиқий 
компетенцияни шакллантириш учун дарснинг тузилиши муаммоли ўқитиш 
усулини амалга оширишнинг таркибий қисмлари билан, яъни қуйидаги таркибий 
қисмларни ўз ичига олган ўқув фаолиятининг тузилиши билан мос келиши керак: 
таълим муаммоси (вазифа); ўқув фаолияти; ўзини тута билиш ва ўзини ҳурмат 
қилиш ҳаракатлари. Таълим муаммоси (вазифа) ўқувчи учун шахсан аҳамиятли 
бўлиши ва уни янги ҳаракат усулини излашга йўналтириши керак; таълим 
муаммоси (вазифа) маълум ҳаракатлар усулларини ижодий қўллаш натижасида ҳал 
қилиниши мумкин бўлган янгиликни ўз ичига олиши керак. Шунинг учун дарс 
мавзусининг маълумотлари таълим муаммоси (вазифаси) нинг баёни эмас, чунки 
шу билан бирга, когнитив мотивлар ўқувчилар учун шахсан аҳамиятга эга эмас. 
Когнитив қизиқиш пайдо бўлиши учун, ўқувчиларга маълум усуллар билан ҳал 
қила олмайдиган вазифаларни таклиф қилиш, аммо янги ҳаракат усулини "кашф 
қилиш"ни ихтиро қилишга ўргатиш зарур. Ўқитувчи махсус савол ва топшириқлар 
тизимини таклиф қилиш орқали ушбу кашфиётга олиб келади. Саволларга жавоб 
бериш ва топшириқларни бажариш орқали ўқувчилар маърифий ҳаракатлар деб 
аталадиган мантиқий ва ақлий ҳаракатларни бажарадилар. Шундай қилиб, ўқув 
ҳаракатлари - бу ўқув муаммоларини ҳал қилишга ва янги билимларни "кашф 
этишга" қаратилган ўқувчиларнинг субъектив ва ақлий ҳаракатларидир. Мустақил 
тадқиқот фаолияти жараёнида ўқувчилар янги математик тушунчаларни ва улар 
ўртасидаги муносабатларни "кашф этадилар". Ўқитувчининг вазифаси шундаки, у 
ўқувчиларнинг фаолиятини бошқаради ва охирида хулоса чиқариб, белгиланган 
ҳаракатлар алгоритмларини аниқ баён қилади ва уларни умумий қабул қилинган 
нотацияга киритади. Ўқувчилар янги билимларни "кашф қилиш" босқичида ҳар 
бир ўқувчи мустақил равишда ишлаб чиққан тақдирда янги фаолият 
(қобилиятларни ривожлантириш) қобилиятларига эга бўладилар. Ўз-ўзини 
бошқариш ва ўзини баҳолаш ҳаракатлари таълим фаолиятининг зарурий 
қисмидир: боланинг ўзи унинг фаолияти натижаларини баҳолайди ва унинг 
ривожланишидан хабардор бўлади. 
Дарс мавзусининг маълумотлари қўшимча таълим ва когнитив фаолият учун 
ҳам шарт эмас, чунки бу ҳолда ўқувчилар учун бу мақсад шахсан аҳамиятли эмас. 
Фақатгина ўқувчилар "улкан қийинчиликка", яъни маълум усуллардан фойдаланиб, 
ҳал қила олмайдиган вазифага дуч келгандан кейингина, янги ҳаракат усулини 
"кашф қилиш" учун ихтиро қилишга мажбур бўладилар, ҳар бир киши ушбу дарсда 
мақсадли мақсад қўяди. Ўқитувчи шунингдек, ўқувчилар билан ҳамкорликда 

---