«Минерал ўғитлар технологияси» фани бўйича: Минерал ўғитларнинг халқ хўжалигидаги аҳамияти

Сувда эрийдиган бор миқдори,%

Борат кислота Бор-магнийли ўғит Борли суперфосфат

17,3 2,27 0,2

Борли микроўғитлар (Б. А. Ягодин, 1989)

Борли суперфосфат таркибида 0,2% бор бўлиб, асосан қандлавлаги, озуқабоп илдиз мевалилар, бошоқли дон экинлар, гречиха каби экинларга тупроқни асосий ишлаш пайтида, гектарига 2 – 3 ц, экиш олдидан қатор ораларига 1 - 1,5 ц миқдорида киритилади. Таркибида 2,2% бор тутган бор - магнийли ўғит ҳам асосан юқорида айтиб ўтилган экинлар ва зиғир учун гектарига 20 кг миқдорда ишлатилади. Борат кислота таркибида 17,3% бор мавжуд ва ундан асосан ўсимликларни илдиздан ташқари озиқлантиришда фойдаланилади (0,5 - 0,6 кг/га). 1 ц уруғни 100 г борат кислота билан ара-лаштириб экиш ҳам яхши натижа беради.

Мис- ўсимликлар таркибида мис элементи мавжудлиги 1816 йилда аниқланган. 1931 йилдан буён миснинг ўсимликларни ўсиши ва ривожланишига таъсири ўрганилмоқда. Ҳозирги кунга келиб, миснинг ўсимликлар ҳаётида зарурий элемент эканлиги ва унинг ўрнини бошқа биронта элемент боса олмаслиги исботланган.
Мис етишмаган ўсимликларда очиқишнинг қуйидаги белгилари намоён бўлади:
- баргларнинг учи оқаради ва қурийди;

• 
  донли экинлар бошоқ тортади, лекин пишмасдан яшиллигича қолади;
  

- ўсимликлар ўсишдан тўхтайди, хлороз ва сўлиш касалликларининг белгилари кузатилади;
Тупроқда мис танқислигига жавдар, арпа, кузги ва баори буғдой анча чидамли хисобланса, сули умуман чидамсиздир. Зиғир, қандлавлаги, хантал, люпин, тамаки, пахта ва сабзавот экинлари ҳам мис тақчил тупроқларда касалликларга осон чалинади.
Ўсимликлар таркибидаги миснинг ўртача миқдори 0,0002 % ёки 1 кг қуруқ модда таркибида 2 мг га тенг бўлиб, асосий қисми уруғ таркибида тўпланади.
Миснинг асосий қисми ортофенолоксидаза, полифенолоксидаза ва тиразиназа каби ферментлар таркибига киради. Таркибида мис тутган оқсил-пластоцианин ўсимликларда муҳим функция бажаради. Аксарият ўсимликларда мис миқдорининг деярли ярми пластоцианин шаклида баргларда тўпланади. Бу элемент ўсимликлардаги азот алмашинувида фаол иштирок этувчи нитратредуктаза, гипонитратредуктаза каби ферментлар таркибига ҳам киради.
Турли тупроқ типларида миснинг ялпи миқдори турлича бўлиб, 0,1-150 мг/кг ни ташкил этиши мумкин. Мазкур элемент миқдори 1,5-4,0 мг/кг дан кам бўлган ҳолларда ўсимликларнинг мисга бўлган эҳтиёжи кучаяди.
Азотли ўғитлар меъёрининг ортиб боришига мос равишда ўсимликларнинг мисга бўлган талабчанлиги ҳам кучаяди.
Қишлоқ хўжалигида кенг қўлланиладиган мисли микроўғитлар жумласига мис купороси, мисли кукун ва мис колчедани киради.
11-жадвал