Microsoft Word XXI asrda islom ziyouz com doc

www.ziyouz.com
kutubxonasi 
121
islomga emas, irland va mahalliy amerikaliklarga qarshi olib borilgan Styuart janglari 
chog‘ida paydo bo‘lgan edi.
* * * 
Biz mamlakatning o‘zi haqidagi tarixiy rivoyatlarda islomga nafratni ifodalovchi 
mavzularning yo‘qligi xususida ba'zi bir mulohazalarimizni bayon etar ekanmiz, e'tiborni 
ayni paytdagi Britaniya islomi ichidagi tangliklarga qaratishimiz va bu dinning Birlashgan 
qirollikning tarixiy o‘ziga xosligi va, xususan, uning diniy to‘qimalariga kirib borishi 
jarayonini to‘g‘ri baholashimiz kerak bo‘ladi.
Islomning Buyuk Britaniyada mustahqam o‘rnashishi musulmon mamlakatlarida 
an'anaviy sunniylikka qarshi kurash boshlangan paytga to‘g‘ri keldi. Hozir islomning 
boshiga Eamon Daffi «mehrobni shilish» deb atagan hol tushgan. Biz buni islomning 
hozir qo‘l urilayotgan islohoti deb atasak ham bo‘ladi. Xuddi Lotin g‘arbidagi 
Reformatsiya singari, bu islohot ham transtsendentlik (g‘ayrishuuriy narsa)ning 
immanentlik (tabiiylik) ustidan hukmronligini o‘rnatishni maqsad qilib olgan. 
Avliyolarning qabrlari buzib tashlanmoqda. Ayni paytda tabiblar, vositachilar, tumor 
sotuvchilar va ruhoniy brokerlarning faoliyati shubha ostiga qo‘yilmoqda, buni oldingi 
avlod tasavvur ham qilolmas edi. Jazoir qishloqlarini ziyorat qilganlar ufqdagi go‘zal bir 
o‘zgarishni ko‘rishlari mumkin. Afrika islomi asta-sekin janubga tomon siljib, Afrikadagi 
islom diniga aylanib bormoqda
[433]
. Mahalliy qoloqlikning ko‘hna qoliplari R.Robertson 
"glokallashuv" deb atagan narsa, ya'ni olis masofadagi (bu holatda arab) me'yorlarning 
ma'lum bir hududda o‘zlashtirilishiga yo‘l bermoqda; bu "chet elga borishni istaydigan, 
ammo uyini tashlab ketishni istamaydigan sayyoh uchun pillapoyadir"
[434]
. 
Britaniya musulmonlari bepoyon islom dunyosining bir bo‘lagini tashkil qiladi, binobarin, 
ular ham ushbu tamoyillardan chetda turishi mumkin emas. Ularning Buyuk 
Britaniyadagi boshqa jamoalar bilan ahil va inoq birga yashashi uchun zarur bo‘lgan 
narsalarni aniqlab olish kerak bo‘ladi. Keksa avlod hurmat qilgan ulamolar uchun chet el 
bo‘lgan bu yerda G'azzoliy ulgi olish kerak bo‘lgan zotdir; yoshlarning aksariyati uchun 
uning o‘rnini Ibn Taymiya egallab olgan. Eskilar xristianlar
[435]
hamda fiqh va 
amaliyotning shofiiycha talqiniga hurmat nazari bilan qaragan. Bu hol ularga mahalliy 
urf-odatlar bilan yangi amaliyotlarni o‘zaro moslashtirishga imkon tug‘dirgan va 
shariatning xuddi shu tarzda bir to‘xtamga kelingan ko‘plab ahkomlarini taftish qilishga 
ommaning qiziqishini oshirishga yo‘l berish bilan musulmonlarning ijtimoiy va fiqhiy 
an'analarining moslashuvchanligiga kafolat bergan
[436]
. O'zining jiddiy xavf-xatar 
paytida "urush ilohiyotshunosligi"
[437]
ni yozgan Ibn Taymiya faol aksil-xristian bo‘lib, 
islom jamiyatini sof ko‘rishga oid qarashlarida uni tashqi qo‘shimchalar
[438]
dan jon-
jahdi bilan himoya qiladi. Jamiyatshunoslar musulmonlar bilan xristianlar o‘rtasida, 
deylik, Indoneziya yoki Nazaret va yoki Sudanda ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlar natijasi 
o‘laroq yuzagan kelgan tanglikning kuchayib borishini o‘zlaricha talqin qilishni 
yoqtirishadi, ammo ularning bu qarashi haqiqiy vaziyatga unchalik mos kelmaydi. 
Mazkur holat keyingi yillardagi islom dunyosiga oid g‘arbcha talqinning, u 
universitetlarga asoslanadimi, yoki idoralargami, bundan qat'i nazar, ulkan xatolaridan 
biri ro‘y berayotgan voqealarning markazida ilohiyotshunoslik turishini tan olishni 
istamaslik bo‘ldi. Kamdan-kam kishilargina Germaniyaning 16-asrga oid tarixini 

---

XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter