Mavzu: Elеmеntlar Davriy sistеmasi va Davriy qonuni

Murakkab efirlar tabiatda keng tarqalgan organik birikmalar sinfi bo`lib, katta amaliy ahamiyatga ega.
1. Murakkab efirlar deb, ikki uglevodorod radikalini -COO-guruh orqali tutashtiruvchi murakkab organik birikmalarga aytiladi.
2. Ularning umumiy formulasi R-COO-R.
3. Ularni karbon kislotalarning gidroksiguruhidagi vodorodi radikalga almashgan hosilalari deb ham qarash muinkin.
4. Ular nafaqat organik karbon kislotalardan, balki noorganik kislotalardan ham hosil bo`lishi mumkin (etilnitrat C.H-O-NOJ.
Nomlanishi. Murakkab efirlar nomlari ko`piucha tuzlar nomlariga o`xshab etadi. Masalan, CH<sub>3</sub>COOC<sub>2</sub>H<sub>5</sub> - etilasetat, HCOOCH<sub>3</sub> - metilformiat; efir hosilgan kislota va spirt nomiga efir so`zi qo`shib ham nomlanadi: CH<sub>3</sub>COOC<sub>2</sub>H<sub>5</sub>-ka etil efiri, HCOOCH<sub>3</sub> - chumoli metil efiri.
Fizik xossalari. Monokarbon kislotalarning murakkab efirlari, odatda, suyuq, shbo`y meva hidiga ega moddalardir. Masalan, izoamil spirti bilan sirka kislotadan sil bo`lgan murakkab efir sirkaizoamil efiridan nok hidi' moy kislota bilan etil drtidan hosil bo`lgan moyetil efiridan ananas hidi, chumoli kislota bilan feniletil irtidan hosil bo`lgan chumolifeniletil efiridan xrizantema hidi, izovalerian izoamil ridan olma hidi keladi. Yuqori spirt va yuqori kislotalardan tas ikkil topgan rakkab efirlar qattiq, hidsiz moddalardir. Odatda, ular suvda yomon, spirt va rda yaxshi eruvchi moddalar.
Kimyoviy xossalari. Murakkab efirlar suv ta'sirida gidroliz yoki sovunlanish ksiyasiga uchraydi. Efirlar gidrolizi eterifikatsiyaga teskari jarayon bo`lib, suvga bir oz noorgai kislota yoki ishqor qo`shib qizdirilsa, murakkab efir parchalanadi. Shuning uch eterifikatsiyada muvozanatni efir hosil bo`lish tomoniga siljitish yoki hc bo`layotgan efirni haydab olib turish yoki dastlabki spirt yoki kislotani ko`pi miqdorda olish kerak bo`ladi:Ishqor qo`shilishi muvozanatni gidroliz tomonga qaytmas holatda suradi, chui hosil bo`layotgan kislota ishqor bilan tuz hosil qiladi.