Mavzu: Elеmеntlar Davriy sistеmasi va Davriy qonuni

Olinishi va ishlatilishi. Sanoatda glukozani kraxmal va kletchatkani (o`simliklar biriktiruvchi to`qimasi, asosan, sellulozadan iborat bo`ladi) gidrolizlab olinadi. (Polisaxaridlar mavzusiga qarang.) Glukozani tibbiyotda, qandolat mahsulotlari, oyna va yaltiroq o`yinchoqlar ishlab chiqarishda (kumush ko`zgu reaksiyasi), gazlama va teri mahsulotlariga ishlov berishda ishlatiladi.
Fruktoza. Fruktoza (meva qandi C<sub>6</sub>H<sub>12</sub>O<sub>6</sub>) - rangsiz kristall modda, suvda yaxshi eriydi, glukozadan shirinroq, asal, sabzavot va mevalarda uchraydi. Fruktoza - ketospirt bo`lib, geksoketozalarga kiradi, glukozaning izomeri. Glukoza kabi fruktoza ham halqali shakllarda mavjud bo`la oladi. Fruktoza glukoza kabi, spirtlar xossalarini namoyon qiladi-saxaratlar va murakkab efirlar hosil qiladi, gidrolizga uchramaydi. Saxarozadan 1,5 barobar, glukozadan 3 barobar shirin bo`lgan bu qimmatbaho oziq moddasi organizm tomonidan oson o’zlashtirib olinadi (diabet bilan kasallangan odam organizmi)
Fizik xossalari va tabiatda uchrashi. Saxaroza (qand lavlagi yoki shakarqamish andi C₁₂H₂₂OH) va maltoza (sut qandi C₁₂H₂₂OH) - oq kristall modda, suvda shi eriydi. Saxaroza shakarqamish poyalarida, oq qayin shirasi va ko`plab mevalar, poliz ekinlari tarkibida uchraydi. Maltoza esa, asosan, hayvon sutida bo`ladi.
Tuzilishi. Saxaroza halqa shaklidagi glukoza va fruktoza monosaxaridlarining, altoza esa ikki molekula glukozaning birikishidan tashkil topgan disaxariddalardir. Saxaroza va maltoza molekulalarida aldegid guruh ham, karbonil guruh ham, luasetal gidroksiguruh ham yo'q. Ularda faqat spirt gidroksiguruhlari mavjud bo’lib, kimyoviy xossalari monosaxaridlarnikidan farq qiladi. Kimyoviy xossalari. Saxaroza va maltoza vodorod ionlari ishtirokidadirilganda gidrolizga uchraydi. Saxaroza ikkita monosaxarid - glukoza vaktozani, maltoza esa ikki molekula glukozani hosil qiladi:
Sinflanishi. Oqsillar kimyoviy tarkibiga k o`ra oddiy va murakkab oqsillar% b o`linadi. Oddiy oqsillar yoki proteinlarga t o`liq gidrolizlanganda faqat aminokislotalc hosil b o`luvchi oqsillar kiradi. Ular oqsillar orasida k o`pchilikni tashkil etadi. Murakkab oqsillar yoki proteidlarga gidrolizlanganda aminokislotalards tashqari oqsil bo`lmagan tabiatga ega moddalar (uglevodlar, fosfat kislota, nuklein kislota va b.) ham hosil b o`ladigan oqsillar kiradi.