Materialshunoslik 2016. p65

serlit

 deb ataladi. Tarkibida

0,8 % dan kam uglerod bo‘lgan po‘latlar 

evtektoidgacha

---

23

bo‘lgan

 

po‘latlar

 va tarkibida 0,8 %—2,14 % C bo‘lgan po‘latlar

evtektoiddan keyingi po‘latlar

 deb ataladi.

PSK

 chizig‘i bo‘yicha barcha qotishmalarda hamma qoldiq

austenitdan perlit hosil bo‘ladi. Shuning uchun 

PSK

 chizig‘i

perlit hosil qiluvchi chiziq

 deb yuritiladi.

Diagrammadan 

S

 va 

C

 nuqtalarini bir-biriga solishtirsak,

quyidagilarni ko‘ramiz:

1) 

C

 nuqtadan yuqorida suyuq aralashma, 

S

 nuqtadan

pastda esa qotgan austenit bo‘ladi;

2) 

C

 nuqtada 

AC

 va 

CD

 chiziqlari uchrashgan bo‘lib, su-

yuq aralashmadan kristall paydo bo‘lishini ko‘rsatadi. 

S

 nuq-

tadan 

GS

 va 

SE

 chiziqlari uchrashgan bo‘lib, qotgan aralash-

maning ikkilamchi kristallanishini ko‘rsatadi;

3) 

C

 nuqtada 4,3 % C li suyuq aralashma bo‘lib, kristal-

lanib ledeburit evtektika hosil qilsa, 

S

 nuqtada 0,8 % C li

aralashma qayta kristallanib, perlit hosil bo‘ladi;

4) 

C

 nuqta sathida 

FE

 evtektik-ladeburit chizig‘i yotgan

bo‘lsa, 

S

 nuqta sathida 

RK

 chizig‘i, evtektoid-perlit chizig‘i

yotibdi;

5) 

C

 nuqta birlamchi kristallanish markazi bo‘lsa, 

S

 nuqta

qotishmaning ikkilamchi kristallanish markazi hisoblanadi.

Temir — uglerod qotishmasi suyuq holatdan asta-sekin

(soatiga 10 °C dan) uy haroratigacha sovitilib borilganda, qu-

yidagi tuzilishlarni ko‘ramiz. Ferrit, sementit, austenit, perlit

va ledeburit:

a) ferrit (F) uglerodning alfa temirdagi qattiq eritmasi

bo‘lib, bu eritmada uglerod juda oz miqdorda (0 dan 0,006 %

gacha) bo‘ladi. Ferrit texnik toza temirdir;

b) sementit (S) temir bilan uglerodning kimyoviy birik-

masi (temir karbidi), bu birikma juda qattiq bo‘lib, uning

qattiqligi NB=80 N/mm

2

;

d) austenit (A) uglerodning gamma temirdagi qattiq

eritmasi bo‘lib, unda uglerod 2,14 % bo‘ladi;

e) perlit (P) ferrit bilan sementit mayda donlaridan hosil

bo‘lgan mexanik aralashma (evtektoid aralashma);

f) ledeburit (L) austenit bilan sementitning mexanik ara-

lashmasi bo‘lib, bunday aralashma cho‘yanning 1147 °C da

qotishidan hosil bo‘ladi.

Po‘latlar va oq cho‘yanlar temir-sementit diagrammasiga

muvofiq tasniflanadi. Vazifasiga ko‘ra, uglerodli po‘latlar kons-

truksion, asbobsozlik po‘latlari va maxsus maqsadlarda

ishlatiladigan po‘latlarga tasniflanadi.

---

24