Maktabgacha yoshdagi

Miyaning yosh ulg‘aygan sari o‘sib borishi
Yosh
Bosh miya vazni
vazn ortishi 
(gramm)
1 yilda o‘sishi
Bola tug‘ilganda
389
1
890
+501
+501
7
1200
+310
+52
15
1400
+200
+30
Katta odam
1200–1400
I.P. Pavlov miyani o‘z ishini o‘zi to‘g‘rilovchi sistema deb ata-
gan. Buning ma’nosi shuki, miya tashqi qo‘zg‘atuvchilar ta’siriga 
shunchaki javob qaytaribgina qolmay, balki o‘z ko‘rsatmasi 
bo‘yicha bajarilayotgan xatti-harakatlarni nazorat qiladi hamda 
tartibga solib turadi. Nerv jarayonlari uch qismdan iborat:
1) tashqi (yoki ichki) qo‘zg‘atuvchi ta’sirida vujudga kelgan 
qo‘zg‘alishning sezgi organlaridan to miyaga borguncha bosib 
o‘tuvchi yo‘li;
2) bu qo‘zg‘alishning miyada qayta ishlanishi;
3) impuls tarzida beriluvchi «buyruq», bu buyruqni miya xat-
ti-harakatini amalga oshiruvchi mushaklar tomon yo‘llaydi.
Teskari aloqa bajarilgan xatti-harakatga baho berish va zarur 
taqdirda uni qayta qurish imkoniyatini yaratadi. Nerv jarayonla-
rining bu uch tarkibiy qismi 
refleks yoyi 
deb ataladi.

---

44
6-rasm. 
Miya vazni ortishi o‘rtasidagi farq.
Nazorat savollari:
1. Odamning nerv sistemasi qanday tuzilishga ega?
2. Miyaning signal faoliyati deganda nimani tushunasiz?
3. Yarimsharlar po‘stlog‘idagi nerv jarayonlari faoliyati ni-
madan iborat?
4. Refleks yoyi qanday tuzilgan? 

---

45
1.5. Psixika va ong taraqqiyoti. 
Psixikaning paydo bo‘lishi va rivojlanishi
Psixikaning paydo bo‘lishi va taraqqiyoti juda uzoq tarixga 
egadir. Tabiatda va jamiyatda hamma narsa har doim o‘zgarib 
turadi. Lekin har qanday o‘zgarishni ham biz taraqqiyot deb ayta 
olmaymiz. Taraqqiyot chirish va yemirilishning teskarisi bo‘lib, 
oldinga tomon rivojlanishdan iboratdir. Bundan mlrd yillar mu-
qaddam yerda hayot paydo bo‘lgan, ya’ni materiya yuzaga kel-
gan. 
Organik, ya’ni tirik materiya dastavval juda sodda bir hujayra-
li organizm tariqasida yuzaga kelib, juda uzoq taraqqiyot yo‘lini 
bosib o‘tgan. 
Tirik organizmlarning dastlab paydo bo‘lgan davridan boshlab 
hozirgi eng yuksak organizm, ya’ni odamgacha rivojlanish yo‘li