Maktabgacha yoshdagi

irradiatsiyalanadi
(yoyiladi) va bir 
joydan ikkinchi joyga o‘tadi.
Po‘stloqda qo‘zg‘alish bilan bir vaqtning o‘zida unga zid 
jarayon tormozlanish ham maydonga keladi, tormozlanish mi-
yada qo‘zg‘alish uchastkasini aktiv ravishda to‘xtatib turadi, tor-
mozlaydi yoki cheklab qo‘yadi, qo‘zg‘alish uchastkasini markaz-
lashtiradi, tor doiraga to‘planishga olib keladi. Qo‘zg‘alish bilan 
tormozlanish o‘zaro chambarchas bog‘liqdir. Agar miyaning bi-
ror uchastkasida qo‘zg‘alish paydo bo‘lsa, shu uchastka atrofida 
tormozlanish maydonga kelishi manfiy induksiya, tormozla nish 

---

41
o‘chog‘i atrofida qo‘zg‘alish vujudga kelishi musbat induksi-
ya deb ataladi. Tormozlanish charchash natijasida sodir bo‘ladi. 
I.P. Pavlovning uqtirishicha, agar tormozlanish po‘stloqning 
ko‘p qismiga yoyilib miyaning quyi qismlariga yetib borsa odam 
uyquga ketadi. Kuchlar, ya’ni miya nerv hujayralari qayta tik-
lanadi. Po‘stloqni to‘liq qamrab olmay ayrim uchastkalarining 
qo‘zg‘alish holatida bo‘lishini I.P. Pavlov soqchi punktlar deb 
ata gan. Masalan, o‘z bolasi yonida qattiq uyquga cho‘mgan ona 
atrofdagi tovushlarni eshitmasligi mumkin, lekin chaqaloqning 
ozgina shitirlagan tovushiga uyg‘onadi. Demak, onada o‘z bola-
siga nisbatan miya po‘stlog‘ida ba’zi hujayralar qo‘zg‘algan holda 
bo‘ladi. Gipnoz holatida tormozlanish qisman bo‘lib po‘stloqni 
to‘liq qamrab olmaydi va odamga keraklicha ta’sir o‘tkaziladi. 
Bunday holatni sun’iy ravishda vujudga keltirish mumkin. Bunda 
odamga so‘z orqali ta’sir o‘tkazish, ya’ni «Siz uxlamoqchisiz, siz 
uxlay boshladingiz» kabi. Shuningdek, gipnoz qilayotgan kishi-
ning yuzi oldida qo‘l bilan silash harakatlari (passlar) yordami-
da uxlatiladi. Gipnoz holatida bosh miya po‘stlog‘ining ko‘p qis-
mi tormozlangan bo‘ladi, shu sababli odam o‘zi mustaqil harakat 
qila olmaydi, uni uxlatgan kishiga itoat qiladi, nima buyurilsa 
shuni bajaradi.
Katta yarimsharlar po‘stlog‘ining shartli refleks tarzidagi faoli-
yatini I.P. Pavlov miyaning signal faoliyati deb atagan, chunki 
tashqi muhitdan ko‘rsatiluvchi ta’sirlar tevarak-atrofdagi narsa-
larning organizm uchun ahamiyati haqida darak beradi. Narsa 
va hodisalarning sezgi organlariga ta’sir ko‘rsatishi tufayli (bu-
ning natijasida sezgilar, idrok, tasavvurlar paydo bo‘ladi) miya-
ga keluvchi signallarni Pavlov