|
1-расм. Мамлакатларни ЯИМ нинг ўсиш суръати (%да, 2017 й.)
207
Мамлакатнинг макроиқтисодий ўсиш суръатлари асосан, шу мамлакатнинг
асосий фондларини янгиланиш даражаларини инноватцион тарзда ривожлантириш
иқтисодий юксалишга олиб борувчи муҳим ва ҳал қилувчи омил ҳисобланади. Бундай
ижобий холатларни юзага келиши иқтисодиѐтнинг реал сектор тармоқларини
инноватцион тарзда қайта қуроллантириш, таркибий қайта қуриш ва инноватцион
стратегик асосдаги ривожланиш хусусиятларига бевосита боғлиқдир.
Юқоридаги расмдан шуни кўришимиз мумкинки, 2017 йил ичида номлари
келтирилган, хусусан; Хитой, Тожикистон,Ўзбекистон, Туркия давлатларнинг
ЯИМнинг ўсиш суръатлари юқорилиги кўришимиз мумкин. Қолган АҚШларда,
Франция давлатларида ЯИМнинг ўсиш суръати нисбатан паст эканлиги, Россия ва
Қозоғистон давлатларида эса бу кўрсаткич пасайиш кузатилган.
Шунинг билан бирга, мамлакатнинг иқтисодий потенциали мамлакат
иқтисодиѐтидаги реал секторни улушига муҳим аҳамиятга эгадир. Бу аввало
мамлакат иқтисодиѐтининг ишлаб чиқариш саноати, қишлоқ хўжалиги ва ИК лар
учун дастурий таъминот сохаларини юқори суръатларда ривожланаѐтганлик
даражалари ва унинг ўсиш суръатлари белгилайди.
Таҳлилларга асосан, Мамлакатлар реал сектори ишлаб чиқаришни ЯИМ даги
207
«Мировая экономика» [Электронный ресурс]. – Режим доступа: http:// www. ereport.
ru/stat. php?razdel=country дата обращения: 14.06.2017.
340
улуши 2016 йилда 2010 йилга нисбатан Туркияда 26,4%дан, 26,5%га,Ўзбекистонда
33,3%дан 34.6%га ўсиш суръатларига эга бўлган. Айрим мамлакатлар,хусусан;
Тожикистонда бу кўрсаткич 28,2%дан 28%га, Хиндистонда 32,4% дан 29,6%га,
Россияда 34,7%дан 32,8%га., Қозоғистонда 42,9%дан 32,5%га, Хитойда 46,4%дан
40,9%на,Азербайджан 64%дан 37%га
208
, каби айрим давлатларда пасайиш
тенденцияларга эга бўлган.
Шунинг билан бирга, мамлакатнинг реал секторини юқори суратларда ривожи
мазкур соҳаларга молиявий маблағлар билан таъминланиш даражаси белгилайди. Бу
аввло бўш маблағларни концетрациялашув даражаси юқори суръатларда
жамғарилишини таъминловчи соҳа институтларини ўрни муҳимдир.
Амалиѐтда, амалиѐтда банклар ва бошқа институтларнинг ўз активларини
мақсадли жойлаштириш ўз навбатида реал активларни ровожига ижобий таъсир
этади. Таҳлилларга асосан, мисол учун Россия давлатида молия институтлари
маблағларини ЯИМ даги улуши 2016 йилда 2012 йилга нисбатан ихтисосли
иштирокчиларнинг ЯИМ даги улуши 1,8%дан 0,9%га пасайиш тенденциясига эга
бўлган. Демак, Россия молия бозорига ташқи салбий тайзиқлар сақланиб
қолганлигини кўришимиз мумкин. Шунингдек, суғурта корхона активларини
ЯИМдаги улуши 1.9%дан 2%га, Пенсия инвестиция фонди активларини ЯИМ даги
улуши 3 %дан 3.3%га, Илмий ивестицион институтлар активларини ЯИМ даги
улуши 5,2%дан 6,1%га, банк активларини ЯИМ даги улуши эса 79,6%дан 102,7%га
209
ўсган.
Шунингдек, капиталларни концентрациялашув соҳалари ичида банк тизими ва
мазкур сохасининг кредит қўйилмаларини муҳим аҳамиятга эгадир.Чунки кредит
қўйилмалар ўз тамойиллари асосида амалга оширилади, ѐки фоиз, қайтариш,
масқадли, мудддатли ва таъминотига асосланган. Шунинг учун, банк тизими
активларини ЯИМ даги улшини таҳлил қилдик, хусусан; Хитой банк тизими
активларини ЯИМ даги улуши 141.8%ни, Корея 138,5%ни, Малайзия 124,6%ни, Чили
79,4%ни, Бразилия 69,1%ни, ЖАР да 67,2%ни, Россияда 54,4%ни,Хиндистонда
51.1%ни, Индонезия 33%ни
210
каби холатлар мавжуд.
Ўзбекистон банк тизими активларини мамлакат ЯИМ даги улши 2017 йилда
68,7%ни, банк кредит қўйилмаларини яим даги улуши 44,2%ни, реал сектррга
йўналтирган кредит қўйилмаларини яим даги улуги 45,1%ни ташкил қилган.мазкур
кўрсаткич 2010 йилда жами банк тизими активини ЯИМ даги улуши 33.6%ни,
кредит қўйилмани ЯИМ даги улуши эса 18.6%ини, реал секторга йўналтирилган
кредитларини ЯИМ даги улуши 1.4%ини ташкил қилган.
Шунингдек, иқтисодиѐтни реал секторн барқарор ривожи маҳсулотлар
экспортбоб рақобатбардошлигини оширишга хизмат қилиб бу мамлакат экспортини
оширишга хизмат қилади. Хусусан, мамлакат экспортини ЯИМ даги улуши қайсики,
реал секторни узлуксиз ривожлантиришни тақазо қилади. Айни пайтда, Россияда
мазкур кўрсаткич 2016 йилда 3,8 %ини, 2017 йилда 4.5%ни, 2018 йил 9 ойда 4.9%ни
ташкил қилган бўлиб ўсиш тенденциясига эга бўлган. Бу кўрсаткичнинг
Ўзбекистонда 2010 йилда эскорт хажмини ЯИМ даги улуши 2.2%ни, 2017 йилда эса
бу кўрсаткич 0,6%ини
211
ташкил қилган.
208
Всемирный Банк. [Электронный ресурс]. www.worldbank.org. Дата обращения:
14.06.2017 г.
209
Банк международных расчетов, МВФ.
210
ХВФ маълумотлари асосида тайѐрланган.
211
www.cbu.uz сайтидан олинган.
341
Таҳлилларга асосланиб, шуни келтиришимиз мумикинки, мукП ИФни даги
хусусииятига , Ш активларини мамлакат ЯИМ даги улуши муҳим
Шунингдек, мамлакатда иқтисодиѐтнинг реал секторининг жадал суратларда
инноватцион тарзда ривожланиши учун доимий тарзда йирик молиявий маблағлар
(капитал инвестиция)билан таъминланиши муҳим ва асосий ҳал қилувчи аҳамитяга
эга. Бу аввало, реал сектор томонидан ишлаб чиқарилаѐтган маҳсулот нафақат ишлаб
чиқаришни балки мамлакатни инноватцион моддий техника таъминотини
таъминловчи омил бўлиб ҳисобланади.
Шунингдек, биз реал секторни ривожлантиришда асосий эътиборга олишни
лозим бўлган қуйидаги мухим томонларга эътибор қаратиш лозим:
-мамлакатда ишлаб чиқарилаѐтган маҳсулотларнинг бозор талабларига мос
сифат нуқтаи назаридан яхшилаш ҳисобига бозор рақобатбардошлигини ошириш:
- тармоқ ва худудлар ҳамда корхона иқтисодиѐтини диверсификациялашга кенг
имкониятлар яратиш;
-мамлакатда моддий техник асосини замонаваий инноватцион тарзда
янгиланишини тезлаштириш хисобига асосий фондларни янгиланиш суръатларини
ошириш;
-мамлакат ишлаб чиқариш хажмида экспорт қилинаѐтган товарлар хажмини
жами ишлаб чиқаришдаги улушини ортишига олиб боради ва бу мамлакат тўлов
баланси ва валюта захирасини ошириш;
-мамлакатда молиявий ресурсларни барқарорлигини оширишга олиб борувчи ва
юқори
ликвид
маблағларни
жамғарилиш
жараѐни
тезлашади,
нафақат
микрокўрсаткичлар балки мароиқтисодий барқарорлик каби ижобий ўзгаришларни
таъминлаш.
Н. Мардиев, С. Аброров, Н. Маматқулов - ТошДАУ
Do'stlaringiz bilan baham: |
