Ijtimoiy xayot va din

Azob-uqubatdan qutulishning biridan bir yo`li sansara holatdan chiqishdir. Ilk Buddizmning ikkinchi bosqichi

Kelib chiqishning bog‘liqligi haqidagi nazariyada dunyo zamonda va makonda ibtidosiga yoki intihosiga egami yoki yo`qmi degani muhim emas, balki olisda hamma narsa sababiy bog‘liqmi, hamma narsa bir-biriga bog‘liqmi degan masala muhim rol o`ynaydi. Shuning uchun biron-bir narsa sababsiz bo`lmaydi. Buddizmda ko`rib turganimizdek sababiyat qonuni muhim ahamiyatga ega. Buddizm karmani shu asnoda tushunadi. Karma sababiyat qonuni ma'nosida tushuniladi.

Ilk Buddizmning uchinchi bosqichi

Eramizdan avvalgi III asrda podshoh Ashoka Buddizmni rasmiy mafkura sifatida qabul qilgan.

Buddizm ta'limoti ikki qanotiga egadir. Maxayana va Xinayana.

Buddaviylikning yo`nalishlari. Buddaviylik 2 oqim – Hinayana (“kichik arava”, yoki najotning tor yo`li ma'nasida) hamda Mahayana (“katta arava”, najot topishning keng yo`li)ga bo`linib ketdi.

Xinayana ta'limotiga ko`ra, dharmalar tabiatini o`rganishga va nirvanaga ma'naviy yo`l bilan erishiladi. Bu yo`l juda og‘ir, shu sababli faqat monaxlargina nirvana holatiga etishi mumkin. Keyinchalik Xinayanada juda ham murakkab va dabdabali ibodatlar (masalan, «Budda tishiga sig‘inish»), Buddaviylikning muqaddas joylariga ommaviy ziyoratlar joriy qilingan. Bu yo`nalish Sharqiy Hindistonda, Shri Lanka, Hindi-xitoy davlatlarida tarqalgan.

Kushonlar saltanati Mahayana yo`nalishini o`z mafkurasi, deb e'lon qildi. Ayni paytda diniy e'tiqod erkinligi, siyosati amalga oshirilgan. Chunki, Kushonlar davlatida Buddaviylikdan tashqari qadimgi turkiy Tangri e'tiqodi, Zardushtiylik va boshqa dinlarga sig‘inishga erkinlik berilgan edi.

Mahayana ta'limoti aqidalariga jiddiy o`zgartirishlar kiritilib, “Nirvana”ga faqat ilohiy iqtidor sohiblari bo`lmish budda avliyolarigina emas, komillikni maqsad qilgan barcha insonlar erishishi mumkin, degan g‘oya ustuvor bo`lgan. Past, huquqsiz tabaqa – “kasta” a'zolari ham buddaviylikning rohiblik jamoasiga kirishlari bilan ma'lum insoniylik huquqlariga ega bo`lishgan. Agar Hinayanada bu dunyoning azoblaridan faqatgina rohib qutuladi deb hisoblansa, Mahayanada Xudoga iltijo qilib, rohiblarga in'om beruvchi har qanday kishi najot topishi mumkin, deb ishontiriladi. Undan tashqari Mahayanada jannat haqidagi ta'limot ham qo`shilgan.