114
Aholining boshqaruv organlariga bo’lgan ishonchini qanday oshirish
mumkin?
Mehnatga undashning yangi innovatsion usulini keltiring.
Tayanch so’z va iboralar: Rag’bat. Depressiya. Ergonimika. Nizo. Ijtimoiy-ruhiy
boshqaruv.
115
13-MAVZU. IJTIMOIY O’Z -O’ZINI BOSHQARISH
REJA:
13.1.”Shaxs” tushunchasi va uning ahamiyati
13.2.Ijtimoiy menejer xususiyatlari
13.3.Inson resurslarni boshqarishning yangi shakli
13.1.”Shaxs” tushunchasi va uning ahamiyati
«Shaxs» - bu o’z qobiliyatidan kelib chiqan xolda ma’lum bir ijtimoiy
vazifani bajaruvchi inson. Shaxs vazifalarining turli xilligi, uning tuzilishini
ifodalaydi. Jamiyatda shaxs boshqa individlar, ijtimoiy holat, shaxs va jamiyat
o’rtasidagi munosabatlarni tartibga soluvchi, davlat turi bilan uzviy bog’liq.
Shaxs bu nafaqat me’yor va qadriyatlarni o’ziga singdiruvchi ijtimoiy
mahsulot, balki kerak paytda o’zining ijodiy va intellektual potentsialidan
foydalanib jamiyatdagi qadriyat-larni shakllantiradigan ijtimoiy sub’ektdir.
Insonning bir tomonlama obyektiv omillarga tayanib ish yuritishi bugungi kunda
ham uning imkoniyatlarini to’la namoyon etish imkonini bermaydi.
Odatda «shaxs» tushunchasi, «xarakter», «temperament», «individuallik»
kabi jamiyatdagi salbiy muhitga chidamliligini shakllantiruvchi kategoriyalarni o’z
ichiga olmaydi. Bugungi kundagi eng katta muammo bu shaxsning ijodiy
potentsialini to’g’ri baholash va uni jamiyat rivoji uchun yoshligidan
rivojlantirishdir. Bu XXI asrda vujudga kelayotgan global muammolarni
echishning kafolatidir. Bu muammolar ijtimoiy menejment doirasida boshlanadi.
Ijodiy qobiliyatga ega talantli insonlarning katta potentsiali butun jamiyat
manfaati uchun xizmat qilishi kerak. Buning uchun insonlarda yangi falsafa va
zamonaviy madaniyat shakllanishi kerak. Bu falsafaning asosi qobiliyat va talant
har qanday sohada shubhasiz kadrlanishi kerakligidadir. Shuning uchun, bunday
insonlarni qo’llab-quvvatlash umumjamiyat ishidir. Insonlarga mustaqil hayot
boshlayotganda o’zini namoish etish uchun bir xil imkoniyat yaratib berish, turli
kasb tanlash imkoniyatini yaratish kabilar zamonaviy jamiyatning asosiy
mezonidir. Shunday holatda jamiyatdagi har bir inson o’z qobiliyatidan kelib
chiqib o’z o’rnini egallaydi, ya’ni iqtidorliroq, talantli insonlarning jamiyatda lider
bo’lish imkoni bo’ladi.
«Kichik odam» falsafasi o’zini oqlamadi, u insoniyatni boshi berk ko’chaga
olib kirib qo’ydi. Turli insonlar faoliyatlarni har xil darajada amalga oshiradilar.
Har bir shaxs jamiyatda o’z o’rnini va o’z faoliyat doirasini tanlashi kerak.
Inson o’z faoliyatini o’zi tanlaydi, jamiyat unga faqat imkoniyat yaratib beradi.
Jamiyatda insonlarga tanlash imkoniyatining pastligi yoki umuman yo’qligi,
116
nafaqat kelajakka ega emas, balki har bir daqiqada jamiyatni izdan chiqarib
yuborishi mumkin.
Iqtidorli odamlar uchun maxsus litsey, kolledj, maxsus boshqaruv va ilmiy
maktablar kerak. Bular jamiyatning barcha qatlamlari uchun bir xil imkoniyat
berishi kerak. Aks holda jamiyat inqirozga uchrashish muqarar.
10-15 yozuvchi «Gamlet» yoki «Faust»ni yangidan yaratishi mumkin. Lekin,
muammoni echishning kollektiv yo’li tarixda ijobiy yakunlanmagan. Shuning
uchun, har qanday sohada jumladan, boshqaruvda ham yuqoridagi muammolarni
echishni qobiliyatli, ijodiy fantaziyaga ega insonlarga yuklash kerak.
Zamonaviy jamiyatning rivojlanish sur’ati nafaqat «ijtimoiy birxillik»,
«ijtimoiy tenglik» kabi tushunchalarni, balki neomaltuz nazariyasidagi «joxillik
chegaralarini» ham inkor etadi.
Bugungi kunda odamlarning «tabiiy huquqi», ya’ni o’zini rivojlantirish va
o’z imkoniyatlarini namoish etish huquqi dolzarb hisoblanadi. Har bir inson tabiiy
imkoniyatlardan kelib chiqqan holda faoliyat ko’rsatadi. Biroq, jamiyatda, bu
kuchlardan etarlicha foydalanilmayapti, aksincha, ular bostiril-moqda. Bu esa
jamiyatni o’z ichidan emirilib, izdan chiqib ketishiga olib kelishi mumkin. Bu
muammo shubhasiz XXI asrning eng dolzarb muammolardan biriga aylanadi.
Ishchi yoki mene-jerning ijodiy potentsialini yuzaga chiqarish bu nafaqat jamiyat
muammosi, balki ko’p jihatdan menejerning shaxsiy muammosidir.
Har qanday shaxs yoki jamiyatning rivojlanishining birinchi sharti bu o’z-
o’zini anglashdir. O’z-o’zini anglash ijtimoiy menejerning muvoffaqiyatli faoliyat
ko’rsatishining garovidir. Shuning uchun ham, ijtimoiy menejmentda mene-jerning
faoliyati, uning taqdirida katta ahamiyatga ega.
Ilm talab texnologiyalarning shaxsning shakllanishidagi o’rnini ortib borishi
o’z-o’zini anglash jarayonini optimal-lashtirish imkoniyatini beradi. Inson
hayotining mazmunini quyidagi uch faktor tashkil etadi:
Insonni dunyoga nima berishi;
Insonni dunyodan nima olishi;
Insonni jamiyatda tutgan o’rni.
Bunga mos ravishda uch turdagi qadriyatlar ham yuzaga chiqadi: ijodiy
qadriyatlar, his-tuyg’ular, o’zaro munosabatlar.
Psixolog V.Frankl fikricha, «bu qadriyatlarning eng muhimi ijodiy
qadriyatdir»
1
. Asrlar davomida insoniyat tomo-nidan ijodiy imkoniyatlarni
rivojlantirishning mahsus texno-logiyalari ishlab chiqilgan. Bu texnolgiyalar
boshqaruvga ham taluqlidir. Aynan shu sohada muvoffaqiyatga erishish uchun
ijodiy qobiliyat zarurdir. Oxirgi yillarda ilm-fan tomonidan insonlarning ma’naviy
sog’lig’iga katta e’tibor berilmoqda.
Odamlarni o’z intellektual va boshqa imkoniyatlarni to’g’ri baholash, ularni
117
rivojlantirish texnologiyalari taklif qilin-moqda. Bu sohadagi adabiyotlarning
ko’pchiligi talab darajasida emas, lekin jamiyatda bunday asarlar kerak. Chunki
din barcha muammolarni xal qilmaydi, ayniqsa intellektual muammolarni.
«Qobiliyatli insonga o’z imkoniyatlarini rivojlantirish texno-logiyalari emas, balki
iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy barqarorlik zarur»
1
. Bunday sharoitda har bir menejer
mavjud usullardan foydalangan holda o’zida mavjud imkoniyatlarini rivojlantirib
boradi.
Ijtimoiy menejer uchun qanday xususiyatlar birinchi navbatta zarur?
Do'stlaringiz bilan baham: 
